Божја Промисла – преп. Ефрем Сириски
Август 7, 2012
Но годините на младоста не поминале за Ефрем без некои сопки. По природа пламенен, тој бил раздразлив, а во младешкото тело одвреме навреме се побудуваа нечисти желби. Во такви црти ги претставувал подоцна самиот Ефрем првите години од својата младост, иако, без сомнеж, во неговото опишување не смее да не се забележи тоа длабоко смирение, кое било специфична црта на неговиот карактер во монаштвото. „Уште од млади години“, – зборува тој во својата „Исповед“, – „јас се заветив; меѓутоа во тој краток период јас бев злоречив, се тепав, се расправав со другите, се препирав со соседите, завидував, кон туѓинците без нечовечен, со другарите суров, со бедните груб, за најситни нешта влегував во расправии, постапував без расудување, се предавав на хулни мисли и блудни помисли, дури и кога немав плотска возбуда“. А љубопитноста на младиот, сè уште незрел ум, кој се силел да го сфати она, што е над неговите сили, или лекомисленоста на младоста го вовлекле во некои сомнежи во однос на Божјата Промисла. „Во младоста“, – вели тој, – „кога сè уште живеев во светот, ме напаѓаше ѓаволот; и во тоа време мојата младост за малку ќе ме убедеше дека она што ни се случува во животот е случајно. Како кораб без кормило, иако кормиларот стои на задниот дел од бродот, кој се враќа назад, и воопшто не се поместува од местото, и понекогаш и се превртува, ако не му дојде на помош или ангел, или човек, така беше и со мене“[1].
Но Божјата Промисла не го оставила без вразумување расколебаниот младич, и следните настани, раскажани од самиот Ефрем со длабока скрушеност, му послужиле како вразумителна лекција за Промислата и премин кон нов начин на живот[2]. Еднаш, по заповед од родителите, одејќи кон градот, Ефрем задоцнил и останал да ноќева во шумата заедно со овчарот на овците. Ноќта нападнале на стадото волци и ги растргнале овците. Кога овчарот им го јавил тоа на сопствениците на стадото, тие не поверувале и го обвиниле Ефрема дека, небаре тој ги довел крадците, кои ги разграбале овците. Ефрем бил даден на суд. „Јас се оправдував“ – вели тој, – „раскажувајќи што се беше случило. По мене беше доведен и некој, фатен во прељуба со една жена, која избегала и се скрила. Судијата, одложувајќи го испитувањето на делата, нас обајцата нè прати во затвор. Во затворот најдовме еден земјоделец, доведен овде за убиство. Но и доведениот со мене не беше прељубник, ни земјоделецот – убиец, исто како што ни јас – крадец на овци. Меѓутоа, беа земени како сведоци на делото на земјоделецот – мртвото тело, за моето дело – овчарот, а за делото на прељубникот – мажот на виновната жена; затоа нив ги ставија на чување во друга соба.
Поминувајќи таму седум дена, на осмиот ден видов во сон, како некој ми зборува: „Биди благочестив, и ќе ја разбереш Промислата; сети се на твоите мисли, за што си размислувал, и што си правел, и самиот по себе ќе познаеш дека овие луѓе не страдаат неправедно; но нема да ја избегнат казната ни виновните“. И така, кога се разбудив, почнав да размислувам за видението, и, откако го најдов својот престап, се сетив дека еднаш, кога бев во истата околија, на полето, среде ноќ, со зла намера од трлото ја истерав кравата на еден сиромашен патник. Таа изнемоште од студот и од тоа што беше стелна; таму ја стигна некое диво животно и ја растргна. Штотуку им го раскажав овој сон и својата вина на оние кои беа заклучени со мене, тие, поттикнати од мојот пример, почнаа да раскажуваат за своите: селанецот – дека видел еден човек како тоне во реката, и можел да му помогне, но не го сторил тоа; а градскиот жител, – за тоа, дека бил еден од обвинителите на една жена, наклеветена за прељуба. „Таа“, – рече тој, – „беше вдовица; нејзините браќа, припишувајќи ì ја таа вина, ја лишија од татковското наследство, а мене ми дадоа дел, според договореното“. При овие раскажувања почнав да паѓам во скрушеност, бидејќи во тоа имаше некоја јавна одмазда. И ако сето ова ми се случеше само мене, би можело да се рече дека сето ова ми се случило по човечки причини. Но нас тројцата нè стигна една и иста судба. И значи, има некој четврти, одмаздник, кој не е во роднинска врска со оние кои претрпеле некоја неоснована навреда и кого ние не го знаеме, бидејќи ниту јас, ни тие никогаш не го виделе, – онака како што јас им го опишав надворешниот изглед на оној, кој ми се јави мене во сонот.
Заспав по вторпат, и гледам, дека тој ми вели: „Утре ќе ги видите и оние, заради кои вие трпите навреда, и ќе добиете ослободување од припишаните на вас клевети“.
Наредниот ден навистина му биле претставени на градоначалникот заедно со Ефрем и другите неговите созатвореници уште петмина, обвинети за разни престапи. Двајцата од нив ì беа браќа на наклеветената вдовица и беа ставени во затвор заради други навистина од нив извршени престапи; а останатите тројца беа невини во она, за што беа ставени во затвор, но, како што самите тие му откриле на Ефрем, биле виновни за лажно сведочење. Испитувањето на сите овие дела не можело да биде брзо завршено. Меѓутоа, бил назначен и друг судија. Новиот судија бил познаник на родителите на Ефрем и со него самиот, но Ефрем не го познал веднаш. Во навечерието на тој ден, кога сите затворени требало да застанат пред него на суд, Ефрем пак го видел во сон оној, кој му говорел: „Наредниот ден ти ќе бидеш ослободен, а останатите ќе потпаднат под справедливиот суд; ти, пак, верувај и објавувај ја Божјата Промисла“. Навистина, на другиот ден судијата ги разгледал делата на обвинетите; ги признал за невини затворените по грешка или од злонамерност, и ги дал да бидат изедени од ѕверовите оние кои биле разобличени или си ги признале злоделата.
„Судијата“, – вели Ефрем, – „заповедаше исто така и мене да ме изведат на среде. Иако нè зближуваше нашето исто потекло, сепак тој почна да се информира за делото по ред и се обидуваше да ме распраша за тоа, што било со овците. Јас ја кажав вистината, како се случи сè. Откако ме позна по гласот и по името, тој заповедаше да го расечат овчарот за да се дозна вистината, а мене потоа ме ослободи од обвинението, по истекот на безмалку седумдесет денови. Моето познанство со судијата доаѓаше оттаму, што моите родители живееја во градот со оние кои го беа пораснале овој човек; па и јас, извесно време, живеев кај него…
Потоа, во истата ноќ, го гледам претходниот маж, и тој ми вели: „Врати се во твоето место и покај се за неправдата, и биди уверен, дека има Око, кое гледа над сите“. И, откако силно ми се закани, тој се оддалечи; оттогаш до денес не сум го видел“[3].
Ефрем бил верен на поуката на оној кој му се јавил. Бидејќи уште во затворот дал завет да го посвети сиот свој живот на покајание, тој набрзо го оставил светот и се оддалечил во околните гори кај отшелниците[4]. Меѓутоа, и во подоцнежните години тој не престанувал да се кае за гревот од младоста и да бара од другите молитви пред Господа за простување.
Отшелничкиот живот рано станал познат помеѓу низибиските христијани. Во околните планини (Синџар) пештерите им служеле како живеалиште на подвижниците; растенијата и плодовите, кои слободно растеле од земјата, им давале храна; молитвата и Богомислието, непрекинувани од врева и светска суета, им биле постојано занимавање. Ученикот на преподобниот Антониј Аон или Евгениј го даде првиот пример на отшелнички живот во Египетската пустина на крајниот исток на Римската Империја и набрзо нашол многу следбеници и тука[5]. Во нивниот број спаѓал и светиот Јаков, епископот Низибиски, толку познат со своите отшелнички подвизи и чудеса, колку и со ревноста за распространување и заштита на вистинската христијанска вера. Заради утврдување на христијанството во Персија тој заминува во таа земја, веднаш до Низибија[6], а за оградување на православните од нечестивото учење на аријаните и пишува побивање на таа ерес, на кое се повикува светиот Атанасиј Александриски[7]. Преподобниот Ефрем наскоро станал ученик на светиот Јаков и строг исполувач на правилата на пустинскиот живот, коишто светителот свето ги запазувал и среде градот со многу народ.
Несреќниот случај со неговото фрлање во затвор извршил голема промена кај Ефрем. Наместо пламениот, но гневлив, љубопитен, но колеблив со сомнежи младич, Ефрем станува смирен и скрушен пустиножител, кој деноноќно ги оплакувал своите гревови и кој со побожност се поучувал во законот Господов. Примерот на свети Јаков го довршил духовното образување на достојниот негов ученик. И веќе во тоа време гледаме во Ефрем совршена покорност на патиштата на Промислата и витинска подвижничка цврстина во поднесувањето на искушенијата.
[1] „Изобличување“, стр. 119-130.
[2] „Изобличување“, стр. 119. Со ова раскажување на преподобниот Ефрем во голема мера е сличен расказок, предаден од негова страна кон некое друго лице, веројатно, некој од неговите слушатели. Тој е поместен на грчки јазик (Opp. Graec., t. III, p. XXIII).
[3] „Себеизобличување“, стр. 122-123.
[4] Opp. Graec., t. III, p. XXXI.
[5] За почетокот на монаштвото во Низибија пишува Созомен (H. E., t. III. P. 14 и t. VI, p. 33). Спомнатата кај него планина Сигорон е денешниот Синџар (Asseman. Biblioth. Orient., t. III, 2, p. 779, 862. Ritter Erdkunde, t. XI. P. 443, 463). Аон, кој се спомнува кај Созомен, треба да е иста личност со познатиот Евгениј кој се спомнува кај сириските писатели (Asseman, ibid., p. 862).
[6] Животот на свети Јаков, епископот Низибиски, опишан e од Теодорит, епископот Кирски, во неговото дело „Истории на богољубивите мажи“ (Opp. Theod., 1642, t. III, p. 764).
[7] Во посланието кон епископите египетски и либиски (Opp. S. Athanas. Ed. Mantfaucon., t. I, 1, p. 278).
Превод од руски јазик:
ѓакон Јани Мулев