Свети Симеон Нов Богослов
1. За тоа дека смртта на душата е оддалечувањето на Светиот Дух од неа, и дека осило е нејзиниот грев; и дека смртта и трулењето на телото се налик на смртта на развратената душа.
2. И за тоа, кои се карактеристиките на мртвост и живост на душата.
3. За тоа на кој начин се укинуваат трулежноста и смртта; и за тоа дека смртта сега не е искоренета, туку погазена и сторена ништавна.
4. За тоа како после смртта се прославуваат телата на починатите Светии; исто така и за воскресението и за праведниот суд Божји.
1. Како што телото умира, тогаш кога од него се одвојува душата, така и душата угинува тогаш кога од неа се одвојува Светиот Дух. Осилото на оваа смрт е гревот, бидејќи смртта и трулењето се последица на гревот. Преку гревот душата умрела за вечен живот, одвојувајќи се од Светиот Дух и од Царството Негово. Гледате ли каков е односот помеѓу душата и телото, односно дека телото не може да живее без душата? И повторно, на кој начин душата се одалечува и го остава телото со кое била заедно, и со чие посредство ја изразувала својата снага и делатност? Гледајќи го ова, помислете дека на сличен начин и првосоздадениот човек бил соединет со Светиот Дух, Создател на се’, Бог; но бидејќи бил опрелестен од лукавиот ѓавол, и ја злоупотребил слободната волја со која Бог го обдарил, ја прекршил заповедта Божја и веднаш бил лишен од благодатта на Светиот Дух, која го закрилувала. После ова умрела и душата, а потоа и телото; и телесната смрт се случила на таков начин, што после неа, која за нас е видлива, ние можеме да ја замислиме и смртта на душата која е невидлива: зашто смртта и трулењето на телото е подобна на смртта и развратот на душата.
Меѓутоа, поинаква е природата на телото, а поинаква е и природата на душата. Природата на душата е мисловна, додека природата на телото е сетилна. И уште нешто: најпрво телото се развратило, а потоа и умрело, зашто од него излегла душата – а тоа всушност и е телесната смрт; но со душата не било така: таа најпрвин умрела бидејќи била напуштена од Божјата благодат, а потоа се развратила. Осквернувањето на душата и е, скршнување од патот на непосредната и вистинска мудрост – всушност, вистинската мудрост е изопачена и постаната развратна, откако почнала похотно да жаднее за се што е зло. Зашто кога ќе се развратат вистинските помисли, во истиот момент како трње и боцки во душата почнуваат да растат фиданки на зло. На тој начин, како што во мртвото тело се намножуваат црвите, така бива и со душата лишена од благодатта Божја: во неа исто како да се намножиле црви – завист, лукавство, лага, омраза, непријателство, навреда, злопамтење, клевета, гнев, жестокост, тага, одмазда, гордост, нечувствителност, суета, немилостивост, зајадливост, крадливост, неправда, неразумна похот, оговарање, судење на другите, завидливост..., и секое друго зло кое е мрско пред Бога; со тоа човекот веќе престанал да биде според образ и подобие Божјо, онаков каков е создаден во почетокот, туку почнал да поприма образ и подобие на ѓаволот, од кого исходи секое зло.
2. Како што душата, таа разумна и мисловна сила, ги спојува во едно тело - кое се состои од многу делови, и тоа плот, коски, нерви, жили, кожа и останатото - сите нив, на чудесен начин врзувајќи ги со својата снага и одржувајќи ги во потполна хармонија, така и сите овие делови на телото си помагаат еден на друг, се поддржуваат еден со друг, бидејќи меѓусебно се поврзани со една те иста душа. А кога душата излегува од телото, тогаш сите овие негови делови, губејќи ја меѓусебната врска, се распаѓаат и се подвргнати на трулење – така и благодатта на Светиот Дух, со својата Божествена сила ја спојува самата душа со Себеси и ја оживотворува, и како Душа – ги сведува многуте нејзини различни помисли и желби на едната волја Божја, во што и се состои нејзиниот вистински живот; а кога благодатта на Светиот Дух се одвојува од душата, тогаш сите нејзини помисли и желби се расплинуваат и се развратуваат. Спрема ова, само ако е возможно било кое човечко тело без душата да остане во хармонија и во својот поредок, можно е и душата човечка, без благодатта на Светиот Дух да опстои во потребната состојба, во нејзиниот својствен поредок, со сите карактеристики на разумност. Но првото е невозможно, а второто уште помалку.
Всушност е обратно: како што човекот кој нема душа е мртов по законите на овој свет, така и оној кој ја нема благодатта на Светиот Дух, е мртов по законите Божји; и никако не е возможно, таквиот да има живеалиште на небесата, бидејќи секој кој е мртов (во било која смисла), за тоа живеалиште е непостоечки (безживотен). Заради ова, секој човек кој верува во Христа, неизоставно мора да се крсти, за да биде одново роден и обновен со Светиот Дух, постанувајќи нова твар. А ако не се роди одозгора, како што Господ сведочи, тој не може да влезе во Царството Божјо, па дури не може ни да го види; а кој не може ни да го види, за него е уште поневозможно да го задобие.
Влезот во Царството Божјо не се дарува само заради добрите дела, туку и заради вера. За да го видиме, ние се удостојуваме преку раѓање одозгора, а за да го задобиеме – преку добри дела што ги правиме со силата на верата. Заради тоа, оној кој верува и се крсти со вода и Дух влегува во Царството како роден за него. И повторно, кој се родил одозгора го гледа Царството Божјо и дури тогаш, како причислен на војниците и учениците (синовите) на Царството Божјо, го задобива заради добрите дела што ги чини, а такви дела никој не може да твори пред да постане војник на Царството Божјо. Зашто, како што човечката природа на светлината на овој свет доаѓа, имајќи удел во Адамовата клетва, така на светлината на Царството Божјо таа доаѓа (од бањата), имајќи удел во благословот на Исуса Христа. И ако не постане заедничар во божествената природа на Христа, ако не ја прими благодатта на Светиот Дух, не може ни да помисли, ниту да стори било што, што е достојно за Царството Божјо, не може да изврши ниту една заповед од оние кои Христос ни ги даде како завет (за да бидеме синови на Царството); зашто Христос е Оној Кој дела во сите оние кои го призиваат Неговото свето име.
Заради ова Бог постана човек, за да во Него, како во Бог, слезе Светиот Дух, и да пребива во Оној од Кого не се одвојувал, за да подоцна, преку заедничарење и соединување со Него, Божеството се соедини со секој човек кој со Него општи и кој во едно, односно во волјата Божја, ги приспојува сите свои помисли и желби. Тоа и е воскресението на душата во овој живот. Зашто преку општењето, прифаќањето на Богочовекот Исус и земање удел во Него, душата одново оживува и ја прима својата првобитна непропадливост преку силата и благодатта на Светиот Дух, Кој се прима преку заедничарење со Исуса и пројавува одлики на нов живот задобиен со таа благодат, на тој начин што почнува да Му служи на Бога во светост и правдина пред очите Негови, а не пред човечките, како што говори апостол Павле: “Колку ли повеќе крвта на Христа... ќе ја очисти вашата совест од мртвите дела, за да Му служите на живиот Бог“ (Евр. 9,14).
Како што во телото кога е живо, очигледни биваат дејствата на душата, така и во душата, кога е жива, очигледни постануваат дејствата на Светиот Дух: добрина, вера, кротост, воздржание. Душата, кога преку верата ќе ја прими мислената сила на Светиот Дух (од која Адам самиот се лишил, престапувајќи ја заповедта, и после тоа скршнал од правите помисли кон беспаќе, се до неможност било што правилно да поима), гледа и разбира дека добродетелта не е ништо друго, туку исполнување на волјата Божја, како што и сите љубители на вистинската мудрост, учители проповедници на Христовото пришествие и верата во Него учат, дека добродетел во вистинска смисла е тоа, кога секој човек кој верува во Христа ја твори исклучиво волјата Божја, однесувајќи се кон богатството на овој свет, како да е мртов; така да, само во делата кои се поврзани со исполнување на заповедите Господови, тој е препознаван како жив, и дека само во овој круг, манифестира движење и енергија. Тоа и е, одлика на живост на душата.
3. А подоцна, после воскресението, и телото ќе задобие нетрулежност, која на душата Бог и ја дарувал уште сега, оживотворувајќи ја во овој живот. На тој начин по безграничната милост Божја, се открива еден велик и чудесен домострој Божји: душата бива воскреснувана во овој живот, а телото умира, и пресудата Божја: “Прав си, и во прав ќе се вратиш“ не се укинува; за време на општото воскресение ќе воскресне и телото, исто така примајќи нетрулежност. Смртта не е укината и не е оставена неделатна во овој живот, туку само е згазена и презрена; зашто кога таа во овој час би била укината, луѓето повеќе не би умирале.
Бидејќи христијаните, после крстот и воскресението Христово, добија уверување дека умирајќи преминуваат од смрт во живот и во радост на сопребивање со Христа, и тие ја присакуваат смртта. Зашто ако живот на душата е Духот Христов, каква е користа за оној кој Го задобил, од живеење во овој свет, како и од одалечување од онаа радост, која произлегува од соживот со Христа?
Среќни се оние, кои откако поверувале во Христа, умреле веднаш после крштевањето; зашто тие умреле “облечени“ во Христа и тргнале во друг Живот, носејќи ја царската облека на Божественоста Христова. Но, уште посреќни и поблажени се оние кои поживеале овде и после светото крштение, така што облекувајќи се во царски одежди како во сеоружје Божјо, стапиле во борба со нашиот непријател ѓаволот, за на крај да го победат со сите негови замки и зли лукавства, благодарејќи Му за таа победа на Христа, Кој бил со нив и Кој им ја дарувал, за дури потоа, после оваа победа, да умрат; тие го проживеале својот век, подвизувајќи се во славата на Христа, Кој овој добар подвиг го наложува на секој што во Него верува. Во тоа е славата Христова, христијаните војувајќи со демоните да не бидат победувани (туку да победуваат), имајќи го до себе непобедливиот Христос. Зашто во секој христијанин, Христос е Оној Кој војува и победува, и Он е Оној Кој го призива Бога, и се моли, и благодари, и страв Божји во душата негува, и бара со молитва и смирение – се тоа го чини Христос, радувајќи се и веселејќи се, кога гледа дека во секој христијанин постои и пребива такво убедување, во кое веродостојно исповеда дека е Христос Оној, Кој сето ова го чини. Заради ова, секој христијанин во поглед на сите добри дела кои ги прави, треба да исповеда дека не ги прави тој сам, Туку Христос; кој не мисли вака, залудно се нарекува христијанин.
Луѓето се раѓаат на овој свет за да Го прославуваат и да Му благодарат на Бога, знаејќи дека секое добро од Него исходи. И повторно, после трудот и подвигот направен на ова место на чемер и жалост, каде што се родени, тие умираат по заповест Божја, за да се одморат од болката, со надеж дека некогаш ќе воскреснат и ќе живеат непрестан живот, без никаква тага и немаштија. Бидејќи, иако Христос Кој секогаш е со нив е Оној Кој во нив дејствува, сепак и тие самите, и покрај својата немоќ, прават голем напор за да го одржат Христос во заедница со себе. Заради тоа, сите лукавства и демонски замки се насочени кон тоа да ги соблазнат христијаните, да ги оттргнат од Неговите раце, и да ги поттикнат во состојба на самоопрелестување да зборуваат или макар да мислат дека, божем, сами по себе и со сопствен труд изнедриле некоја добра помисла, или кажале некој благоразумен збор, или сториле одредено добро дело, макар и најнесвесно. И токму против тоа, непрестано е насочен големиот христијански подвиг.
На секоја богобојазлива душа и претстојат два големи подвига: првиот – да ја задобие благодатта на Светиот Дух, зашто никој нема можност дури ни да стапне на патот на спасението, а уште помалку да оди по него, доколку претходно не ја задобие таинствената благодат на Светиот Дух; вториот, оној потешкиот, се состои во тоа, таа благодат стекната со многу пот и труд, да не ја изгуби. Ова губење на благодатта се случува од следниве причини: откако благодатта Божја подолго време пребива во душата, одејќи го со неа патот кон спасението, после извесно време на неа се крева силна и тешка борба, налик на онаа која ја опишува пророк Давид, повикувајќи кон Бога: “Господи, колку многу се намножија непријателите мои! Мнозина се креваат против мене; мнозина велат за душата моја: нема спас за него во Бога“ (Пс. 3,1-2), односно (зборуваат) дека твоето спасение не се врши со силата на твојот Бог, туку со твојата сопствена мудрост и моќ. Ако душата се согласи со оваа сугестија, благодатта си заминува од неа. Но, ако таа, отфрлајќи ги таквите помисли, започне заедно со Давид да Му вознесува благодарење на Бога: “Но Ти, Господи, си застапник мој, слава моја; Ти ја подигаш главата моја, Ти со Твојата Божествена благодат го совршуваш спасението мое, а не јас “– благодатта Божја ќе пребива во неа. Тоа е тој втор подвиг, кој следи после првиот: во првиот се задобива благодатта на Светиот Дух, додека вториот, голем подвиг да не бидеме лишени од благодатта Божја која веќе сме ја задобиле, и претстои на душата до последниот наш здив. Душата всушност, заедно со блажениот апостол Павле, кој многу се потрудил, должна е громогласно да воскликнува, да ја слушнат сите Ангели и целиот род човечки: “Не јас, туку благодатта Божја која е со мене“ (1.Кор. 15,10) – значи не сум направила јас никакво добро сама од себе, туку благодатта Божја која е со мене. Зашто и апостолите, и пророците, и мачениците, и свештениците, и преподобните – сите тие исповедале ваква благодат на Светиот Дух, и заради таквото исповедање, а и со помош нејзина, се подвизувале со добар подвиг и ја завршиле својата трка. Тоа била онаа вера која ја сочувале; тие верувале дека победителка над големите и многу чести и многуразлични тешкотии со кои се сретнувале во животот, а во состојба на таква слабост на човечката природа која во себе ја согледувале, била благодатта Божја чии сотрудници отсекогаш биле. Откако поверувале уште на самиот почеток, дека така е и така мора да биде, го искусиле тоа и на дело, го спознале; а спознавајќи го тоа, Му заблагодариле на Бога Кој така го устроил; заблагодарувајќи, така исповедале; исповедајќи така, се овенчале; овенчувајќи се, се прославиле, имајќи во себе знаци на обожување, зашто се направиле причасници на Божествената природа, а со тоа и богови по благодат, кои бивајќи богови, можат секогаш да пребиваат со Господа во новиот живот.
Луѓето, како разумни и мисловни битија, доаѓаат на светот за да го прославуваат Бога. Единствено тие, од сите разумни созданија се способни да познаат, да величаат и да Му благодарат на Бога Творецот. Гледајќи на созданието, тие Му се восхитуваат на Создателот, и спознавајќи го Неговото величие, недоспознатливо и безгранично, Му се поклонуваат, Го почитуваат и треперат пред Него; а при тоа се трудат да живеат во вистина и правда, онака како Му е благоугодно на Бога, покажувајќи го богопознанието како вистинско сведоштво за богоугоден живот и благочестие; и обратно, покажувајќи богоугоден живот и благочестие како сведоштво за богопознание. Бидејќи, оној кој поседува богопознание и Го познава Бога, тој без сомнеж и Го почитува, и Му служи, односно верува и Му се поклонува како на Бог, и богоугодно живее: “Секој кој греши, не Го видел Бога, ниту Го познал“, вели св.Јован Богослов (1.Јован. 3,6). И навистина е така. Зашто кој Го познава Бога, природно е и да Го почитува и да трепери пред Него; а може ли оној кој трепери пред Него и се бои од Него, до таа мера да заборави, така што ќе си допушти себеси да направи било што небогоугодно, кога знае дека Бог е секаде присутен и сé гледа? Секој грешен човек нека се увери дека ниту Го видел ниту Го познал Бога, и ако умре во таква темнина и незнаење, подоцна нема да воскресне за ништо друго, освен за вечни маки, вечни – токму заради тоа, што таму нема да има смрт која би го прекратила ова мачење. Оној пак, кој Го видел и познал Бога, и со тоа не си дозволува себеси лекомислено и без страв да падне во грев, покажувајќи на овој начин дека не само што се бои од Бога, туку и Го љуби, ќе премине во другиот живот со надеж и чекање на воскресението на мртвите, и ќе воскресне со неизречива радост заради која всушност луѓето и се раѓаат и умираат. Родените за ваква радост, ако ја презираат и го поминуваат животот во темнина и незнаење на Бога, по воскресението ќе трпат двосилно мачење, сеќавајќи се дека биле родени за неискажлива радост, а и на тоа дека заради својата лекомисленост, ја презреле (радоста) и по своја вина ја изгубиле.
Заради тоа, никој од луѓето кои доаѓаат на овој свет, а особено никој од христијаните, нека не мисли дека е роден за да се насладува од животот и да ужива во неговите радости, зашто кога тоа би бил крајот и смислата на нашето раѓање, тогаш ние не би умирале! Туку нека има на ум, дека на овој свет доаѓа најпрво за да битствува (да почне да постои) од небитие, какво што претходно бил; второ, за да слично на постепеното телесно растење, напредува постепено и во духовната возраст, така што преку добриот подвиг ќе се воздигне во онаа свештена и боголепна состојба која ни ја доловува блажениот Павле, говорејќи: “Додека не достигнеме сите... до совршениот човек, до полната мерка на Христовиот раст“ (Ефес. 4,13); трето, за да се удостои со пребивање во небеските живеалишта, вброен меѓу чиновите на светите Ангели, пеејќи ја со нив победната песна на Пресвета Троица, Која, како што Единствена му дарува битие, така со благодатта Своја му дарува и добробит, односно онаа свештена и боголепна состојба за која говоревме.
Па сепак, и покрај сето ова, луѓето не само што не ги усмеруваат своите дела кон единствената цел заради која и се родиле како луѓе, односно достигнувајќи ја полнотата на мерата на растот Христов да постанат богови по благодат, туку прават сé спротивно на ова и тоа со голема ревност, препуштајќи им се на гревовите на сите можни начини, за на крај да бидат фрлени во вечните маки, заради кои ние не доаѓаме на овој свет. Зашто вечниот адски оган е подготвен за ѓаволот и другите демони, додека ние се раѓаме со назначение, да постанеме достојни за Бога после смртта.
А кој е достоен за Бога? Праведниот човек, кој пребива во вистината, кроток, благ, исполнет со сострадание, милостив, штедар, добар, долготрпелив, незлобив, човекољубив. Но, ниеден човек не може да биде таков, доколку не постане заедничар во благодатта Божја по верата во Христа; сходно на ова, ако некој не е ваков, очигледно е дека или не верува во Христа, или само се претставува за верен, во суштина останувајќи неверник. Зашто оној кој вистински верува во Христа, тој, или веќе постанал онаков каков што го опишавме, или на сите начини се подвизува да постане таков со помош на благодатта Божја, без која никој не може да постане свет, а ниту може и да го посака тоа.
4. Душата која се удостоила да постане причасница на благодатта Божја, откако самата таа е просвештена, по природно последичен ред го осветува и целото свое тело; зашто, обединувајќи го и одржувајќи го во целовитост целото тело, таа пребива во сите негови делови; со тоа и благодатта на Светиот Дух, како што ја задобива душата, исто така и телото го чини свое пребивалиште. Меѓутоа, додека душата се наоѓа во телото, Сесветиот Дух не ја пројавува сета Своја слава во тоа тело; зашто неопходно е до крајот на животот душата да ја покажува својата добра волја, дали ќе ја следи благодатта на Светиот Дух на доличен начин. Но, кога доаѓа крајот и кога душата се одвојува од телото, откако подвигот е веќе завршен, па душата задобивајќи победа исходи од телото овенчана со непропадливост зашто примерно го совршила својот подвиг, тогаш, велам, благодатта на Светиот Дух и во телото на оваа душа ја пројавува просвештената сила Своја, после што моштите на светителите – голи коски или нетрулежни тела, сеедно – излеваат исцеление и лечат секакви болести. Кога душата ќе се одвои од телото со смртта негова, таа сама без учество на телото, почнува да пребива со целото Божество, односно со благодатта Божја, и самата бива бог по благодат; телото пак останува без душа само со Божеството и ја пројавува пред луѓето Божествената сила преку чуда (не со посредство на душата, туку непосредно од Божеството). Тогаш ни душата, бивајќи одвоена од телото не наидува на препреки предизвикани од телесната ограниченост, ниту пак телото заради душата се оптеретува со лишувања во задоволувањето на своите потреби, т.е. ниту со глад, ниту со жед, ни со било што слично на ова. Но, бидејќи и душата и телото се избавиле од секоја потреба и секое искушение на кои порано биле подложени заради меѓусебната поврзаност, сега и благодатта Божја делува без било каква препрека и во двете, така што и душата и телото постануваат во целост Божји, восиновувајќи Му се на Бога заради богоугодното свое живеење кое го покажале во светот, додека пребивале во заедница.
Меѓутоа, во времето на сеопштото воскресение и телото ќе задобие непропадливост каква што Бог и дарувал на просвештената душа. Зашто, како што вели Свети Григориј Богослов, исто онака како што во овој свет и душата ги поднесувала тешкотиите и неволјите на телото, што било условено од нивната тесна поврзаност, така и тогаш, на телото ќе му биде пренесена од душата, состојбата на радост со која таа ќе располага. Тогаш душата ќе го проземе целото тело и ќе постане ЕДНО со него, и дух, и ум, и бог по благодат, и се’ што е трулежно и смрттно тогаш ќе биде обземено со живот. Зашто, како што во Адам плотта била зафатена со трулежност после гревот, а заради плотта и душата во своите дејства постанала како да е од земјен прав, и сета, приклонувајќи се кон земното западнала во такво незнаење на Бога, што некои не знаеле дури ни дали Бог постои, така и во време на воскресението се’ ќе биде спротивно на ова; со силата на Светиот Дух овоплотена во благодатта Божја, плотта ќе биде проземена од душата, која веќе пребивала во состојба на зариеност во Бога, во живот вистински, во состојба во која целата душа како да Го имала целиот Бог, та во се’ бил видлив единствено Он. Да кажам уште поедноставно: боголепната благодат на воскресението во идниот век, ќе ја покаже тогаш сета спротивност од оваа состојба во која живееме и пребиваме во овој живот; и како што во овој живот заради гревот смртта попримила сила и моќ, проземајќи се’ со себеси, така во идниот, таа по правда ќе пропадне и самата ќе биде проголтана од благодатта. Смртта, сега згазена и посрамена од Воскресението Христово, тогаш после сеопштото воскресение, ќе биде потполно укината, како што вели свети Павле: “Ќе се укине последниот непријател – смртта“. Сега, во овој живот, смртта пребива во своето време, претставувајќи казна за првиот Адамов грев, прекратување на грешноста, одмор од свештените подвизи; но во идниот век, како што ќе биде укинат животот на овој свет, така и смртта конечно ќе престане и ќе биде укината; и тогаш, како што луѓето нема повеќе да се раѓаат и да живеат на начин својствен за овој живот, така веќе нема ни да умираат како сега, и смртта ќе биде укината.
Но, тогаш ќе постои еден поинаков, неизречив живот, и поинаква смрт, потешка и погорка од сегашнава, односно вечно мачење. Зашто сите оние, кои овде нема да постанат заедничари со Христа, се наоѓаат во опасност таму да бидат подложени на казната на најтешката смрт, која нема да може да се укине. Во овој свет, Бог воплотувајќи се, дошол да ја уништи смртната пресуда која претставувала полесна казна; но таму во другиот живот, каде повеќе нема да има ваква смрт (која е голема утеха за оние кои го носеле јаремот на маки и страдања, зашто со смртта се ослободуваат од нив), каков лек или избавување може да има?
Од друга страна, во овој свет од Адам до Христос Господ, не постоел ниту еден потполно спасен човек, бидејќи сите имале удел во прародителскиот грев (од кој, искупувањето сеуште само се исчекувало). А сега, откако се соврши воплотениот домострој на нашиот Господ, многумина постануваат сообразни на Христа (вистински спасени). Затоа, оние кои во идниот живот ќе бидат осудени, нема да им преостане никаква утеха ниту некаква надеж за спасение, бидејќи и тие, подобно на првите, имајќи можност да бидат сообразни на Христа, не сакале. Така, и за паднатите ангели кои постанаа демони нема да има милост, бидејќи и тие, кога поголемиот дел ангели не оглушувајќи се на волјата Божја останале во својот чин, можеле таа волја да ја одржат, но не сакале.
О, да ни е и нам, да се сообразиме на Христа, како би се удостоиле за вечен живот, задобиен во Христа Исуса нашиот Господ, Кому нека Му е слава, чест и поклонение со Отецот и Светиот Дух во сите векови! Амин.
подготви: М.З.
Посети: {moshits}