Дмитриј Семеник
Како што знаеме, покајанието е способно и за повеќе - треба да го преобрази нашиот живот. Но, сме размислувале ли, како се одвива тоа преобразување?
Ако после покајничките молитви и исповед на душата ни е лесно и радосно, се појавила благодарност кон Бога, сме добиле желба и сили да се бориме со гревот, сме добиле љубов кон луѓето - значи, навистина се каеме.
Признаци на лажното чувство на вина
Ајде да ги разгледаме признаците на лажното или невротично чувство на вина подетално.
1. Речиси постојано чувство на униние.
Лесниот степен на униние ретко го забележуваме во себе. Негов признак е - мрзливоста кон спасителни дела. Тешко ни е да се натераме да го читаме утринското и вечерното молитвено правило, да постиме, да се воздржуваме од телесни наслади (кај некого наслади, кај некого алкохол, кај друг гледање телевизија или филмови, зјапање на интернет и друго).
2. Во нашето „покајание“, поточно во чувството на вина не се гледа светлина.
Тоа е неисцрпливо. Покајанието е слично на миење садови. Колку подобро миеш - толку садот ќе биде почист, поблескав, поубав. А „дејството“ на чувството на вина не принесува ниту најмало подобрување на состојбата. Дури ни после исповедта нема никакво олеснување и успокојување, само чувството на исполнет долг: после непријатната
процедура, која е зад нас.
3. Отсуствува вистинското чувство на Божјото милосрдие.
Според книгите, според историите на другите луѓе, ние, се разбира, знаеме за милосрдието Божјо, знаеме за земниот подвиг на Спасителот. Но сето тоа како да не допира до нас. Во својата тага за своите гревови ние сме осамени. Бог не ни помага.
4. Тешко поднесуваме критика.
Еве што за ова вели психотерапевтот Карен Хорни: „Истовремено со изјавите за тоа, дека тој е недостоен, невротикот ќе покажува големи претензии на внимание и восхит и ќе покаже многу отворено несакање да се согласи ни со најмалата критика... Неговата чувствителност кон причината може да се прикрива со мислата, дека поднослива е само другарската критика или онаа која носи конструктивен карактер. Но таа мисла само се појавува и им противречи на фактите. Дури и другарскиот совет може да предизвика гневна реакција, бидејќи советот од било каков вид претпоставува критика во врска со несовршенството“.
Таквиот човек може да се вознемири дури и од изобличувањата од страна на духовникот, доколку духовникот зборува за гревовите, кои излегуваат од списокот, кој покајникот го изложил. Притоа таквиот човек често се осуетува од ситни гревови, кои ги спомнува на исповед, со кои му ја покажува на духовникот својата исклучителна внимателност кон духовниот живот и чувствителност кон гревовите.
5. Гордост, отсуство на смирение.
Освен неподносливоста кон критиката, кај човекот кој страна од лажни чувство на вина, присуствуваат и сите останати признаци на гордост: суета, униние, роптање и паника во моментите на испитување, осудување на други луѓе итн.
6. Неосвестена желба за казнување.
Човекот кој страда од невротично чувство на вина, самиот не знаејќи го тоа, бара казнување, бидејќи казната делумно го ослободува од тежината на гревовите, кои тој не е способен да ги отфрли со вистинско покајание, а исто така се покажува како потврда на справедливоста на неговото чувство за вина.
Проверувајќи се себеси врз основа на овие точки, неопходно е да се запамти, дека секоја болест, притоа и психолошка, може да присуствува во нас во различен степен, и овде не дејствува овој пристап, како при настинката: ако настинката е слаба, ќе помине сама од себе. Душевните болести треба да се земаат предвид и да се лечат, дури и ако се присутни во слаб степен, затоа што усилбите за нивно надминување доколку се помали отколку самите проблеми, кои тие нам ни ги создаваат - како во духовниот живот, така и просто на степен на душевната благосостојба.
Својства на вистинското покајание
Иако оваа брошура е за луѓе кои се писмени во духовниот живот, сепак за целосност во раскажувањето да ги напомнеме основните својства на вистинското покајание.
1. Покајанието кое се базира врз чувството на сопствената немоќ самото ќе ги победи гревовите и страстите.
2. Покајанието нераскинливо е сврзано со чувството на Божјото милосрдие и Неговата подготвеност да ни помогне и да ни прости во истиот миг, кога сме се покајале.
3. Покајание кое е базирано врз свеста за Божјата семоќ, посебно нѐ ослободува од власта на демоните (страстите).
4. Покајанието кое е соединето со чувството на надеж на спасение. За ова прекрасно говорел преподобниот Јован Лествичник:
„Оној кој паѓа се скрушува, и иако е без храброст, меѓутоа со пофална бесрамност стои на молитва, како скршен, потпирајќи се врз жезолот на надежта и со него бркајќи го песот на очајанието“.
5. Покајанието носи чувство на олеснување, мир на душата и помага во победата над тие гревови, кои ги исповедаме.
Природата на лажното чувство на вина Во основа на лажното чувство на вина - егоцентризам. Т.е. човекот потсвесно се гледа себеси, а воопшто не Бога, како центар на светот и причина на сѐ што се случува со него. Оттука на природен начин произлегуваат два проблеми:
- невозможно е да се каеш, бидејќи да се каеш може пред некој повисок, а повисоко од мене не е никој;
- никој нема да ми помогне, затоа што јас сум поглавен од сите и единствено самиот на себе можам да си помогнам; Таквиот човек се наоѓа во безизлезна ситуација. Тој гледа дел од своите пороци и неуспеси, но не може ништо да стори со тоа, бидејќи во длабочината на душата не ја признава ни својата немоќ, ни силата и милосрдието на Бога.
Психологијата го поврзува егоцентризмот со инфантилноста. Еве како за ова зборува свештеникот и психолог Андреј Лоргус:
„Детето според својата природа се чувствува себеси како центар на светот, центар на сѐ. Таквата свест за себе е природна за детето. Психологот Пиаже го нарекол тоа егоцентрична свест (да не ја мешаме со егоистичната). Детето до пет години е убедено дека сите го гледаат светот исто како и него. Детето не може да си претстави дека другиот човек гледа поинаку од него, не може ни со мислите тоа да си го замисли. Дури после петтата година кај него се формира реално мислење и свест, и тој од егоцентризам преминува на реализам.
Несреќата е во тоа што ние со еден дел на својата личност созреваме, а детските структури на личноста остануваат во емоционалната сфера и во сферата на односите“. Причината за формирање на инфантилност е иста како и причината за љубовна зависност, осудување, неприфаќање на себеси - недостаток на приемчива љубов од страна на родителите. При што, бидејќи појавата на неприфаќањето може да биде различна, овде тие луѓе, со кои живеело детето, по сета очигледност, се занимавале со обвинување на детето. „Гледајќи ги таквите луѓе, веднаш си претставувам строга мајка или суров татко, кои го казнуваат своето дете. Или многу строга воспитувачка од градинка, или учителка, која стои во поза на осудување и обвинување и му укажува на несреќното дете на тоа, што тој си ја извалкал облеката или ја скинал, или скршил нешто“ - вели отец Андреј Лоргус. Психологот Елена Орестова: „Тебе те ставаат на масата и те тераат да читаш стих, а ти тоа не го правиш, и тебе поради ова силно ти се смеат и велат: „Лошо дете“.
Така малиот човек го навикнуваат на тоа, дека тој е виновен за сето тоа, со што тој, всушност, нема објективна можност самостојно да се справи. Со истото тоа во него воспитуваат гордост, бидејќи како да му велат: „Ти можеш сѐ, ти си семоќен“.
И со тоа чувство со кое го воспитале постарите, чувство на семоќност и вина за сѐ, човекот влегува во возрасниот живот. Последиците од неговите проблеми се појавуваат не само во односите со Бога. Преувеличувајќи го сопственото значење, тој е склон да види непостоечка меѓусебна поврзаност помеѓу своето однесување и однесувањето на другите луѓе. „Зошто си толку молчалив? Што згрешив јас сега?“ - го прашува жената својот маж, кој имал проблеми на работа. Таквиот човек постојано живее во страв од неодобрување и обвинување од страна на луѓето кои го опкружуваат и затоа живее неслободно, често не правејќи го тоа што сака да го прави, само од страв, што ќе помислат луѓето за него.
Исцеление од лажното чувство на вина
Како да се исцелиме од невротичното чувство на вина, во кој степен и да присуствува во нас? Многу може да се направи и без непосредна помош на психолог.
1. Исцеление на односите со родителите.
Како што, можеби, веќе се сетивте, бидејќи основна причина за проблемите се појавува недостатокот од приемчива љубов од страна на родителите, основниот рецепт е истиот како и во претходните две глави („Да ги посвоиш родителите“). Особено внимание да се потрудиме да посветиме на тоа, самите ние да не ги обвинуваме родителите (дури ни во мислите) за ништо, и кон нивните обвинувања кон нас да се однесуваме не како покажување задоволство кон вселената од наша страна, туку како слабост на страдални луѓе.
2. Приближување кон реализмот преку расудување.
Егоцентризмот нѐ оддалечува од реалното примање на светот, а расудувањето може да ни помогне да ги прифатиме нештата пореално, трезвено. Затоа, чекор по чекор, многу пати во денот, со усилби на умот и волјата, да си напомнуваме за тоа, како стојат нештата во суштина.
Прво. Ние не сме семоќни. Повеќе од тоа, без Бога сме многу слаби и немаме никакви шанси да ги победиме своите слабости, општо- да живееме како што треба.
Второ. Во центарот на созданието не сме ние, туку Бог, Кој го создаде овој свет, толку близок на секој човек, како и нам, и Кој устројува разни надворешни околности за нашето спасение.
Трето. Бог е милосрден и заедно со тоа ни простува и нам уштево тој момент, кога сме искрени, од срце молиме прошка со свест за својата слабост и неопходност од Неговата помош.
Четврто. Нашата улога во животот на вселената и на другите луѓе е ништожна. Кај секој човек има илјадници разни мотиви, па дури и за блиските луѓе ние не сме единствен предмет на нивното размислување и објект на нивните чувства. Општо, во строга смисла, ние никому не сме му вистински неопходни, освен на Бога. Соодветно, и за својот живот и за својата душевна состојба другите возрасни одговараат сами, а ние одговараме само за себе и во голема мера за своите деца.
3. Контрола на својата душевна состојба
Ние треба постојано да ја следиме својата душевна состојба, да ја направиме мерка на правилноста на нашиот духовен живот. Ако очајуваме, доживуваме тревога или страв, не треба да го нарекуваме тоа „тага заради гревовите“ и да се помируваме со таа состојба. Треба да бараме и да ги поправаме своите грешки, кои ја предизвикале таа наша нездрава состојба. Ако не ги наоѓаме, тогаш нека ни биде тоа само уште еден повод да се сетиме на тоа, колку малку зависи од нас и колку силно имаме потреба од помошта на милосрдниот Бог. Да не ја оставаме борбата со унинието дотогаш, додека тоа не биде победено.
4. Борба со гордоста
На борбата со гордоста и суетата (заедно со наоѓањето на радоста) неопходно е да ѝ го посветиме главното внимание во својот духовен живот. Во светоотечката литература оваа тема е детално разработена, па може од делата на светите отци многу да научиме.
(продолжува...)
Превод од руски јазик:
Свештеник Јани Мулев
Јануари 2023 лето Господово