ЦРКВАТА – МЕСТОТО КАДЕ ШТО ЦВЕТА СВЕТИОТ ДУХ
Текстот што е овде приложен и е познат под името Апостолско предание е ранохристијански текст што потекнува од III век по Христа. Во подготовката и издавањето на овој текст не се водевме од археолошки побуди, не сакавме да приложиме само еден споменик од минатото, туку, пред сè, да му овозможиме на читателот самиот да заклучи за континуитетот и дисконтинуитетот во преданието на Црквата. Сепак, нему тоа нема да му биде можно без да добие неколку основни информации
за текстот и за времето кога е тој пишуван, информации што ќе му помогнат да не ги помеша суштествените работи (пројавата на Духот) со несуштествените (формата).
Прво што ќе забележи е одредена фамилијарност во тонот на текстот, која е една од основните карактеристики на раната Црква, во која сите верници обично учествувале во сите работи на Црквата. Очигледно е дека таа фамилијарност денеска ја нема. Но, треба да се има на ум дека времето од кое потекнува Апостолско предание е време на Црквата „на едно место” (т. е. кога целата Црква од еден град било можно да се собере на едно место, на една литургија, на една евхаристија), време на „малото стадо”. Денес работите се променети, но сообразноста, сепак, треба да се бара и споредува,
но – во парохијата (или денешната црковна општина, т. е. Дали и колку целиот народ учествува во сите работи на Црквата, дали и колку меѓу верните во една парохија постои таа фамилијарност).
Второ што би било, исто така, збунувачко за читателот е одредена неформалност на раната Црква. Многу често денеска Црквата ја гледаме како систем од правила, одредби и што уште не, што го вкалапуваат начинот на живот, и на свеш-
теникот и на верникот. Но, треба да сме свесни дека е тоа, сепак, само плод на еден „поглед однадвор” на Црквата (или реално однадвор, или во смисла на светскост=секуларизам на членовите на Црквата), како и плод на тенденцијата за формализирање на многуполезните упатства (дадени во форма на правила и одредби со различно значење), што Црквата ги изнедрила од својот реален секојдневен живот. Зашто, Цркватабила – а и денес е – над сè, местото каде што се пројавува
(или треба да се пројавува) силата на Духот.
Ќе наведеме неколку примери за ова од Апостолско предание. Денес е познато дека сите свештенички чинови – епископски, презвитерски (во народот познат како свештенички) и ѓаконски – се добиваат преку ракополагање. Во Апостолското
предание, пак, кога се говори за исповедниците (т. е.оние кои биле затворани и мачени за името Христово, односно не сакале да принесуваат жртви и да се поклонуваат пред статуите и во храмовите на паганските божества), го читаме следново:
„На исповедникот, ако бил окован за името Господово, да не се положува рака ни за ѓаконство ни за презвитерство. Зашто, тој веќе ја има честа од презвитерството по силата на своето исповедништво.” (гл. 9) Значи, силата на Духот, очигледната
потврда на силата на Духот, е таа која е суштествено важна. Денеска, исто така, молитвата се доживува како читање на дефинирани обрасци пред иконата (што само по себе не е проблем, бидејќи запишаните молитви се, исто како и правилата,
плод на многувековното искуство на Црквата), но останува фактот дека молитвата, пред сè, и според зборовите на апостол Павле, е воздишка на душата („ние не знаеме како треба да се молиме... (но) Духот Сам посредува за нас со неискажливо воздивнување” – Рим. 8, 26). Врз основа на ова поимање, Црквата до денес ја зачувала праксата на исихастичката молитва (којашто е кратка и едноставна, а се состои само од
повторување на зборовите: Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилувај ме мене грешниот, а цели кон тоа на едноставен начин да ги искаже сите потреби на поединецот кој се моли и на целата Црква; дури оваа молитва во некои право5
славни манастири се користи како замена за сложените и разновидни
молитви, од кои се составени чиновите на Вечерната, Утрената и другите секојдневни богослужби). Па така, во истата глава од Апостолското предание, кога се говори за молитвата на епископот, читаме: „Воопшто не е потребно (епископот) да ги кажува истите зборови што ги кажавме погоре и да ги учи напамет... туку секој нека се моли според своите можности”. Дури, спротивно на денешното вообичаено поимање,
авторот ги советува верните, „ако некој, молејќи се, вознесува умерена молитва во согласност со утврдениот образец, да не се противите”, т. е. „да не се противите” ако се користи запишана молитва. „Доволно е,” вели натаму, „неговата молитва да биде здрава и правилна во учењето”. Веќе рековме дека сообразноста со ова поимање не треба да се бара формално – во „ослободување” од запишаните молитви за разните богослужби во Црквата, туку во сочуваната пракса на исихастичката молитва (која, патем кажано, не е наменета само за монасите). Следно што може да го збуни читателот се описите на подготовката за крштевање, односно третманот на така наре-
чените „огласени”. Огласувањето и денес постои во Црквата, особено за возрасни луѓе кои сакаат да станат членови на Црквата. Сепак, сообразноста овде можеби најмалку се забележува. Имено, во раната Црква, како што читаме во Апостолско предание, подготовките траеле подолго време (се споменуваат три години), иако и овде ја забележуваме истата карактеристична неформалност, зашто авторот, сепак, вели: „Ако е некој срдечен и врши добри дела, да не се внимава на времето, туку единствено на поведението, бидејќи само тоа и треба да се цени” (гл. 17). Значи, сообразноста овде не треба да се бара во формалното придржување до времетраењето од толку и
толку години, туку во реалната подготвеност на огласените за крштевање (која се состои од вистинска желба, како плод на вистинска вера=увереност во реалноста на Христовото сведоштво, ослободување од сите пречки за крштевање /на пример,
несоодветно занимање и начин на живот – дел од ова се опишува во гл. 16/, запознавање со откровението /денешното вероучение/, и правење добри дела /односно, потврда дека верата кај човекот станала негов живот/). Патем, треба да се
спомене дека авторот сведочи за постоењето на праксата на крштевање на деца веќе во ИИИ век по Христа (и тоа како нешто што никого не збунувало), нешто за што протестантските заедници тврдат дека е воведено дури откако Црквата била признаена
од Римската држава во ИВ век (тие тоа пежоративно и со потценување го нарекуваат „крштевање на бебиња”). Најпосле, на описите на евхаристијата (односно Литургијата)
во текстот директно се надоврзуваат описи на заедничките вечери на светиите, т. е. членовите на Црквата. Станува збор за така наречените агапи (трпези на љубовта), кои биле поврзани со евхаристијата (молитвите кажувани пред причестувањето
и самото причестување со телото и крвта на Исуса Христа) и кои уште доста рано, односно набргу по пишувањето на Апостолско предание, поради разните злоупотреби на агапите, биле одвоени од евхаристијата. Далечно ехо на овие трпези на љубовта се денешните често несмасни трпези поврзани со селски, храмовни или манастирски слави.
Како автор на Апостолско предание традиционално се смета епископот на Рим и светител на Црквата Божја Иполит (ок. 170. – ок. 236.), кој бил огнен поборник на црковното правоверие и се борел и со збор и со дело против лажните учења.
Сепак, во последно време сè погласно е мислењето дека текстот не е опис на римската традиција, туку на александриската (египетската), па, според тоа, не му припаѓа на свети Иполит Римски. За нас овде тоа не е толку важно, бидејќи нашиот интерес е, пред сè, за традицијата на раната Црква, била таа Римска или Александриска. За нас овде е важно да ја споредиме и препознаеме сообразноста на денешниот црковен живот со животот на раната Црква (која и тогаш била а и денес е) – местото каде што цвета Светиот Дух.
(продолжува)
Предговор и превод од руски:
Презвитер Игор Калпаковски
Издавач:
списание ПРАВОСЛАВЕН ПАТ
За издавачот:
Методиј
Митрополит Американско-канадски