Суверен и неотуѓив дел на македонскиот национален интерес
АКАДЕМИК КАТИЦА ЌУЛАВКОВА ЗА ДЕЛОТО НА КОНЕСКИ
Научното дело на Блаже Конески во областа на јазикот вклучува сознанија за потеклото и историјата на македонскиот јазик, за македонската жива народна реч, за дијалектологијата, фонологијата и граматиката на македонскиот јазик, како и сознанија за консолидацијата на македонската наука за јазикот во 19 век и почетокот на 20 век. Тоа негово дело го афирмира македонскиот јазик во меѓународните лингвистички кругови од највисоко рамниште и доведе до современата книжевна стандардизација или кодификација, која секогаш и секаде се прави во соодветни институционални државни рамки. Што е усвоено и непобитно сознание за развојот на македонскиот јазик наследено од Конески?
Прво, старословенскиот јазик е споделена матрица на сите словенски јазици, а старословенската норма била приопштена од сите словенски народи во 9 век, врз основа на богатиот жив народен говор на големата старословенска популација во Европа, со посебен акцент на народниот говор на Македонските Словени во околината на Солун. Во таа смисла, старословенскиот и староцрковнословенскиот е наддијалектен јазичен систем од којшто со текот на времето се изделувале особените и автономни словенски и јужнословенски национални јазици.
Дијалектните разлики меѓу словенските говори во 9 век биле незначителни, а со текот на времето, станува збор за векови, се зголемувале и ја сочинувале основата на новите стандардизирани природојазични системи.
Македонскиот современ јазик, во основа старословенски, ги поминал сите развојни фази: од тоа да биде посебно јужномакедонско наречје до тоа да биде поопшт склоп на сите македонски народни говори и дијалекти, на крајот да се стандардизира врз предлошката на југозападните и централните македонски говори и да продолжи да се развива. Тој развој се следи како на дијалектна основа, така и на стандардна литературна и книжевно-естетска основа. Минорни се разликите во причините и времето на првите обиди за стандардизација меѓу јужнословенските јазици, а поголеми се општествените околности. Српскиот јазик се стандардизира кон средината на 19 век, со подвигот на Виктор Караџиќ, бугарскиот јазик до самиот крај на 19 век не е официјално кодифициран, а македонскиот јазик се стандардизира граматички во 1903 година, во делото на Крсте Мисирков, за да доживее завршна институционална кодификација на стандардот во рамките на државните институции на Народна Република Македонија во 1945-та, но врз основа на научните лингвистички сознанија со коишто е тесно поврзано името на Конески.
Уште во средината на 19 век, Партениј Зографски научно и граматички прецизно и споредбено ги опишал разликите помеѓу тогашното бугарско наречје во Бугарија и Тракија и македонското наречје во Македонија, земајќи ја парадигмата на југозападните и централните народни говори. Тоа е историски период кога била силна свеста за единството на јужнословенските јазици и силно влијанието на црковнословенскиот јазичен образец. Партениј Зографски е иницијатор на процесот на стандардизација на македонскиот народен говор и ја поттикнува неговата еволуција во современ литературен јазик со свој автономен граматички и лексички систем. Широко наобразен, тој го опишува македонскиот јазик не само како жива македонска народна реч туку како препознатлива граматичка структура, рамноправна со тогашниот бугарски и српски јазик.
И самиот Конески го смета архимандрит Партениј за „прв наш човек со извесна научна концепција за јазикот“ (2020: 378). Токму во тоа време колективната јазична и историска свест позитивно се одразила врз просветните и културните народни движења, што е основа за формирање на свеста за македонската национална посебност.
Крсте Мисирков ја конципира македонската јазична преродба врз две начела: историскиот континуитет на македонскиот јазик и современите комуникациски, културни и општествени околности. Тој, во согласност со премисите на структуралната лингвистика од почетокот на 20 век, прави дистинкција меѓу живата народна реч и литературниот стандард заснован врз наддијалектни, граматички конвенции и функции. Пристапот на Мисирков кон кодификацијата на македонскиот јазик е прагматичен и функционален.
На почетокот на 20 век, Македонското научно-литературно друштво од Петроград ги споделува македонистичките ставови на Мисирков и ги промовира надвор од матичните и соседните интелектуални кругови и се спротивставува на обидите македонскиот јазик да не се стандардизира како посебен природојазичен систем.
Блаже Конески го заокружува процесот на стандардизацијата на македонскиот словенски јазик зачнат во 9 век, во рамките на старословенскиот, подоцна и црковнословенскиот јазик, од светите Кирил и Методија. Тој, следејќи ја еднакво и историјата на јазикот, но и неговата современа употреба и структура, ги поставува на врвно научно ниво нормите на македонскиот современ јазичен код.
Блаже Конески со своето дело ја пренесува пораката дека јазикот има стратегиски интерес за опстанокот на еден народ, за востановување една нација и една држава. Тој смета дека македонскиот јазик е македонски национален интерес, а не национален интерес на соседите. Затоа, должност на македонскиот народ, но и на македонските државни институции е да им се спротивстават на пропагандите што ги негираат постоењето и идентитетот на македонскиот јазик и му ја одземаат стекнатата функција на главен и единствен државен јазик.
Денес не е доволно само свечено да го чествуваме делото на Блаже Конески. Неопходно е да ги почитуваме неговите научни придобивки за континуитетот на македонскиот јазик, културна и национална историја. Тие треба да бидат суверен и неотуѓив составен дел на македонскиот национален интерес. А националниот интерес е државен интерес. Ако се отстапи од јазичното, културното и историското наследство на македонскиот народ, тогаш ќе се отстапи од сувереноста на македонската држава, ќе се поткопаат нејзините темели, а последиците можат да бидат трагични и неповратни. Затоа, да чествуваме, но и да го одбраниме нашето цивилизациско и национално право на историско јазично, културно, црковно уметничко и научно наследство. Кој го цени Конески, треба да ги цени придобивките од неговото огромно дело, кое заокружува една самосвесна вековна културна, јазична и национална нишка. Нема друг избор.