Јована Матевска Атанасова

is at Меморијален Центар На Холокаустот На Евреите Од Македонија.

Прва награда за расказот "Фотографија"

на конкурсот за краток расказ распишан од Фондот на холокаустот.
Среќна Ханука!

Јована Матевска Атанасова
  ·
Преку „Фотографија“ сакав да пренесам една убава порака исполнета со мирисите и боите на детството, на незаборавен Пурим, сетилна разгледница од мојот роден град Битола, која некогаш била меѓукултурна клетка во која опстојувале повеќе нации и етникуми, религии, а во која Евреите биле од витално значење за негување на таквиот културен и еснафски живот. За да го зачинам расказот додадов значајна личност од историјата на Битола, Милтон Манаки, бидејќи потполно се вклопи во концептот на самиот конкурс за расказ (Раскажувам фотографија), и уште еднаш ја потврди мојата првобитна мисла, дека без разлика на националната припадност, може и треба да има соживот во една заедница. Луѓето не се одбираат по тоа што се, туку кои се.

     ФОТОГРАФИЈА
Не знам кога во моето семејство не било весело, веројатно тоа се должи на спонтаната раштиманост, тетка ми Рахела тврди дека сме сите гласовити, како таа одлика да е некоја фантастична доблест. За Пурим куќата беше преполна како во осило, дури и тапетите се лупеа штом во средината, на долгата трпезариска маса, ќе се споеја громогласната смеа и бесконечните препирки и несогласувања како меѓу најмалите, така и меѓу возрасните. Сите заедно бевме гудачки оркестар што работеше своеволно, без да се покори на насоките на диригентот. Се случуваше да звучиме сложно, но никогаш хармонично.
Откако дедо се упокои, баба ми стана и главата и вратот на нашето семејство, беше владетелка на мал и хаотичен број на луѓе. Nonna*(Баба)  беше вистинска убавица, времето немаше моќ, па ниту волја, наспроти порцеланската убавина, наместо да ги нагрдува, тоа ги потенцираше впечатливите зелени очи, црешовидните јаболчници кои секогаш мирисаа на лаванда и багремов сируп, помазани со есенцијална мешавина која мислам дека ја одржуваше млада, а најмногу будна. Но таа беше и пресметлива дама, знаеше дека овој мирис при секоја прегратка ќе се бразди во нашите сетила, амбари на спомените, за кога нема да биде до нас да си ја приспомниме. Чинам, Пурим беше нашиот омилен празник, не затоа што имаше забавен карактер, туку затоа што тогаш можевме да бидеме вистински свои, да беседиме гласно покрај бочва црно вино, да правиме врева без соседите да нè гледаат под око кога ќе се сретнеме утредента во дворот.
Снаите заедно со баба ми сукаа тесто и тихум и се натпреваруваа која ќе го смеси подобро за хаманташен, така си го докажуваа себеси домаќинлукот. Внуките се меткаа низ скутниците на нивните мајки, се поткачуваа на столчиња и гледаа како водата го натопува брашното, па таа лигава смеса се лизга низ женствените и тенки прсти, тенки како сајли. Понекогаш мајките одвојуваа по едно парченце тесто и девојчињата го гмечеа и тегнеа сѐ додека не ја добиеше препознатливата триаголна форма. Потоа заедно им наросуваа мак.
Ние момчињата чекавме пред кујната со наострени сетила побудени од мирисите и вкусовите, и се лигавевме на помислата. Ноа си го галеше стомакот кога тетка Шира ќе поминеше покрај него со тепсија kreplach.
 „Не се за тебе, тргни ги рацете, овие ќе ги подариме на сиромашните“, на смеа ќе го потплеснеше по дебелите прстиња. Тогаш тој налутено ќе ги прекрстеше дланките под пазувите. Баба ми имаше некоја длабока филозофија, која кога друг би ја усвоил ќе се засукаше во плиткоста со намерите. Сакаше за Пурим сиромашните да јадат раскошно, да ја накити нивната трпеза со секакви деликатеси кои никогаш, па дури ни на сон, не помислиле дека ќе им се топат во устата и ќе се санкаат надолу по грлото. Така создаваше рамнотежа, тоа е во духот на природата.
За да го расположиме свенатиот Ноа одевме во собата што претставуваше плакар, огромен, вграден од едниот до другиот крај и имаше една масичка каде баба, кога била млада невеста и со дедо биле редовни гости на игранките низ градот, тапкала талк и руменило на меките образи и ги цртала месестите усни по контурите. Во овој голем плакар беа и нашите костими, ги извлекувавме од внатре мижејќи, како да е томбола, говореше Хајим, помал од мене само една година, а веќе интимно ја запознаваше старата љубовница на светот, Европа. Како и тој, и јас ја одрастував оваа непишана традиција, имав 20 години и повеќе претпочитав да пушам луле наполнето со тутун и миризливи тревки, да начнувам лаички разговори за политиката, божем заинтересирано и аргументирано, отколку да се маскирам.
Надвор, во пространиот ходник, откако ќе се вратеа од синагогата, мажите во моето семејство, четворицата синови на баба, си дошепнуваа и громко се кикотеа, чекајќи да се постави трпезата и на масата да се изложи вкусното, киселкаво вино што зарежуваше, одгледувано во подрумот.
Еl comer y el arrascar, es todo al empezar* (Јадењето е како чешањето: штом започнеш, не можеш да застанеш). Секогаш беа расположени, и тогаш дизната им беше најотворена, за докрај да го испочитуваат традиционалното за Пурим, а тоа значеше да се опијат додека не заборават да бројат. Пред ручекот ги земавме тропалките и како навивачка публика седнувавме кој каде ќе најде. Лас палетас беа мали дрвени направи составени од дршка и правоаголна плочка која се вртеше околу запчаникот на дршката и произведуваше бучава, а Хајим, белосветскиот патник, донел и кастањети од Шпанија, гнездото на нашите Сефарди.
Баба го имаше педантно зачувано свитокот од нејзината свекрва, со горделива искра го покажуваше на внучињата, кои секогаш беа расположение за некоја досетка поврзана со историјата на тој свиток. Ја галеа по дланките што староста започнала да ги омекнува, да ги чкрта со синило вените на површината на кожата, ја вдишуваа нејзината млечовина и како вредни пчелки меѓу себе го разнесуваа поленот на љубовта. Јас уживав да бидам вдомен меѓу врелите пазуви, да ми пропаѓа главата во меката волница уште како дете, па дури и денес барав утеха во тоа ќоше кое светот, искривен и испревртен од идеали гледани низ призма, го поштедил. Баба ми ја започна приказната за суетниот и злонамерен советник на царот, Аман, редовно исвиркан при раскажувањето, и планираниот помор за Евреите.
Si tu enemigo es una urmiga, contalo como un gamelo *(Ако твојот непријател е мравка, направи го камила кога ја раскажуваш приказната) , палавиот Ури синхронизирано, до запирка, ја изрецитира поговорката на баба ми, заедно со баба ми, но без таа да го чуе. Оваа поговорка беше виолинскиот клуч што ја отвораше приказната за лукавата Естера. Но тврдокорната Естер, истоименичка на главната хероина во пуримската приказна, итро вметнуваше синоними во постоечкиот текст, јас ја проѕрев, не читаше од свитокот туку слободно раскажуваше, при секое раскажување додавајќи нови украси. Nonna беше наша учителка која често ја повторуваше синтагмата "Светот го должи својот опстанок на деталите". Го кажуваше тоа намигнувајќи, сакаше некој да ја дешифрира суштината на нејзините поговорки и чинам го правеше намерно како да се однесува за секој од нас поединечно. Долу, железната порта се огласи преку чкрипечкиот тресок и успеа да не'  надгласи за миг. Сите исчекуваа, а по скалите се качи мојот пријател, Милтон, едвај додржувајќи ја кутијата и триножникот под пазувите. Притрчав да му помогнам и го претставив.
"Бабо ова е Милтон. Денес дојде по моја покана. Милтон е сликар." Милтон е срамежливо момче и погледот му е вперен во чевлите, лакирани и светнати како огледало, а моите веќе поднапиени чичковци и татко ми го задеваат. „Дагеротипија значи?“. „Не господине“, одговара без да ја подигне главата, но пред да им објасни, јас ѝ се обраќам на баба ми, затоа што така барам од неа да ја спаси ситуацијата:  "Ќе прави филмови бабо“.

 „Залудно си му го трошел времето на младиот господин. "Nu esti asi? “(Зарем не?)   му се обрати на влашки. Nonna Естер беше ригидна и не ѝ беше удобно да излегува од границите кои за себе ги имаше зацртано. „Ниту една фотографија не може да овековечи како мојот ум.“ Иако учена жена, си носеше некои старомодни фалинки.
Милтон започна да црвенее, образите како да му се вареа заедно со слаткото, глазирано тесто, нурна удолу со главата, колебајќи се дали да ја спакува камерманската опрема, да се извини и да избега. Го прекинав во мисловното бегство, сигнализирајќи му на Милтон, а ги забележав и скриените движења помеѓу моите тетки, кои си ги поправаа кадриците со прстите и го забришуваа одвишокот кармин, божем случајно. Веќе се подготвуваа за фотографирање, што во тоа време беше луксуз и привилегија. Милтон им покажа каде да се наместат, малите испоседнаа напред, а возрасните и повисоките деца се построивме во колона назад. Ставивме стол на средина за nonna но таа не сакаше ни да чуе. Ја одвлечкавме додека се противеше. „No kero!", извикуваше и се бореше некако млако, небаре имаше намера да попушти, но глумеше заради своите принципи.
Милтон ни даде знак, но знаејќи каква фамилија сме, не успеавме да издржиме мирни ни една минута, Ноа и Ури се скараа, мајките почнаа да ги тешат, а кавгата премина во нивни редови со познатото "кој прв почна", чичко Абел искористи момент да крцне од виното.
  По два месеца ја добив развиената фотографија и искрено ми надојдоа солзи, ретко плачев, но се намалило времето за исклучок. Nonna нè напушти. И во тој хаос на фотографијата, на која некој се смее, друг се мурти, третиот крева раце, некој гестикулира, се спротивставува на идејата, само таа гледаше право во апаратот, со онаа нејзина безвременска и мермерна убавина, како да знаеше дека крајот наближува, па продира право во нас. Како и да се поместевме нè следеше со кроткиот и занесен поглед. Таа беше безгрешна жена, а сепак си дозволи една да и' се слизне ненамерно, фотографијата помнеше повеќе од човекот.
И така, таа остана со нас и секој следен Пурим ја слушаше громогласната врева и по некоја весела кавга. А на масата помеѓу сите деликатеси кои испаруваа, подготвени од вештите раце на вредните снаи, стоеше едно гранче од багрем и друго од лаванда, мирис што немаше да ме напушти додека сум жив. Така мирисаше Пурим, како мојата сакана nonna.

Избор од фб профил на Јована Матевска Атанасова

Декември 2022 лето Господово