Во подготовка на академикот Блаже Ристовски, пред извесно време излезе од печат, во издание на МАНУ, вториот том од Собраните дела на Крсте Петков Мисирков. Колку за информација, веднаш ќе напоменеме, дека пред две години (во текот на 2005 година) беше објавен првиот том на Мисирковите „Собрани дела“, исто така во издание на МАНУ. Замислата на редакторот е едицијата да содржи вкупно шест томови: 1. Текстови на македонски јазик (1900-1905), 2. Печатени истражувања и статии (1898-1909), 3. Објавени статии и одзиви (1919-1926), 4. Ракописно наследство (истражувања, документи, писма и материјали), 5. Животот и делото на Крсте Мисирков 1 и 6. Животот и делото на Крсте Мисирков 2. Во предговорот кон првата книга од изборот приредувачот предочува дека „така претставено целокупното дело на К.П. Мисирков не само што ќе претставува панорама на македонскиот културно-национален развиток во еден клучен период од нашата историја, туку ќе стават крај и на разновидните употреби (и злоупотреби) на мислата и делото на Мисирков во последниве сто години. Македонскаа наука и' го должи тоа на македонската и на странската заинтересирана јавност, а македонскиот народ треба да ја знае полната историска вистина и за Мисирков и за себе“.

Постојаните факти говорат дека ние, Македонците, како општествена јавност која познава повеќе постоења на цели шеесет и две години континуиран и регуларен слободен развиток, еве, дури сега, во финалните години од првата деценија на 21. век почнуваме да добиваме целосна претстава за делото на гласовитиот идеолог на нашата национална самобитност! По се' личи кобната дистанца од еден век во користење на изворната фактографија за нашите претходници е неизбежниот ракурс на нашето самопознавање, па на овој план малку ни помагаат и знајбите од теоријата за забрзаниот развиток на општествата што доцнат со правовремена појава на историската сцена. Како и да е - тоа е што е!

Вториот том на „Собраните дела“ од Крсте Мисирков, објаснет содржински преку поднасловот „Печатени истражувања и статии (1898-1909)“ го расветлува почетниот период на Мисирковата научна и публицистичка актива и фрла широк сноп светлина врз стартот на нашиот национален пророк во светот на науката. Книгата содржи вкупно четиринаесет прилози, пишувани главно на руски јазик и делумно на бугарски. Прилозите се преведени на македонски јазик од Блаже Ристовски, Билјана Ристовска Јосифовска и Вангелија Десподова. Првиот текст е публикуван во текот на 19. век (1898) и го најавува раѓањето на визионерот што во лингвистиката, етнографијата и историографијата допрва ќе внесува во научната мисла на Словенскиот Југ недоумици и причини за горешти јавни расправи. Тоа е статијата „За значењето на моравското или ресавското подрачје за современата и историска етнографија на Балканскиот Полуостров“ - научното деби на Мисирков, негов старт во сферата на јавните ангажмани, со кои ќе ја исполнува идната прва четвртинка на 20. век. Прилогот е публикуван на руски јазик во списанието „Живаја старина“, кое излегува во руската престолнина, Санкт Петербург, уредувано од Владимир Иванович Ламански, иден негов духовен ментор и морален прикрепник. Потоа следат прилозите: „Можностите за решение на балканското прашање“, „Неколку збора по повод научната експедиција во Македонија“ и друго. Шест прилози му се посветени на рускиот конзул Александар Ростковски, убиен во Битола во почетокот на 1903-та година. Во блокот на статиите публикувани помеѓу 1898-1904 г. е вместена познатата расправа на Мисирков - „Економските причини за македонското движење“ и „За српско-бугарското братимство“. Вториот блок статии, вкупно пет на број, проблемски се поврзани со теми за потеклото на името Словени, за наставата по историја на Словените во руските средни училишта, за пограничните линии помеѓу бугарскиот и српско-хрватскиот јазик и народ, за основите на едно српско-бугарско зближување, а најголемата по обем и најпривлечна по содржина статија (од преку 120 страници) е „Јужнословенски епски преданија за женидбата на кралот Волкашин во врска со прашањето на причините за популарноста на кралот Марко кај Јужните Словени“. Статијата е објавена на руски јазик во Одеса.

Како вовед во вториот том од Избраните дела на Мисирков е објавен прилогот на Блаже Ристовски „Објавената истражувачка и публицистичка дејност на К.П. Мисирков“ (стр. 5-20), во кој ни се поднесени на увид факти од функционално значење за познавање на материјата што за првпат на македонски јазик се објавува. Во прилогот се даваат и поопшти дефиниции за научно-истражувачкиот профил на „визионерот на нашата сегашнина“ и за „идеологот на македонската современа нација и држава“, за „кодификаторот на нашиот денешен македонски литературен јазик и правопис“, за „најподготвениот македонски славист и прв национален комплексен истражувач на македонската филологија, историја, етнографија и фолклор“, воопшто човекот кого што Македонија, за жал, се уште целосно не го познава...

Бездруго, формулациите (издашни и штедри) на приредувачот на изданието, Блаже Ристовски, со призвук на јавни комплименти и елоквентни суперлативи, воопшто не се никаква вербална пренагласка, имено поради најобичниот факт што до денов - денешен Мисирков поцелосно не ни е достапен. Академикот Блаже Ристовски, гласовито име на македонската современа народонаука и културологија, извесен како долгогодишен и суверен познавач и проучувач на животот и делото на Крсте Мисирков (1874-1926) го продолжува објавувањето на интегралниот книжевно-историски и публицистички опус на идеологот на македонската нација и првиот најсестран коментатор и толкувач на историскиот развиток на македонската нација. Издавањето на вториот том од Мисирковите „Собрани дела“ е уште една светла точка во серијалот на тие негови перманентни напори да ни се доближи како практичен компендиум Мисирковата мисла. Годинава 2007-ма, бездруго, ќе остави бликотна и блескотна трага во посестраниот зафат нашето време и средина да му се оддолжат поосмислено и поорганизирано на Пророкот од Пела: Фондацијата на филантропот Велија Рамковски му подигна среде Скопје монумент (дело на скулпторот Боро Митриќевски), го објави делото „За македонцките работи“ во голем, енормен за наши издавачки услови тираж од преку 50.000 примероци, а Државниот архив на Република Македонија ги објави „Писмата на Мисирков“ од периодот 1912-1917 година, откриени во руските архиви од страна на историографот Растко Терзиоски (Скопје, 2007, стр., 278). Изданието е билингвално (на руски и македонски) и раскошно ни ги збогатува знајбите за Мисирков.

Пасионираната посветеност на академикот Блаже Ристовски во проучувањето на животот и делото на Крсте Мисирков трае повеќе од пет децении и претставува уникатен, единствен во својот вид, исклучив и недостигнат, недосежен и неспоредлив пример и образец на сестрано, системно и континуирано истражување, кое долго и долго ќе самее во тековите на современата наша научна мисла како апсолутен творечки дострел и врв. Сето тоа ни влева силна надеж дека набргу ќе го дочекаме целокупниот Мисирков како знајба што ќе ни ја врати вербата во историската оправданост на нашето постоење.