Во 1960 година односот вработени - пензионери бил 12 спрема 1. Во 1980 година односот е 5:1. Во 1990 година односот паѓа на 3:1. Во 2007 година односот е 1,59:1. Наталитетот е паднат за 43 отсто, а тој е суштински за иднината на македонската економија

Време е да го видиме слонот во собата. Да го забележиме очигледното, да ги погледнеме бројките. Ние умираме и исчезнуваме. Ниту еден геноцид, окупатор, војна или болест не го потепала народот како бројките во последните 30 години. Што ќе донесат трендовите кои веќе се случуваат? Градови без жители. Села во коров. Цели згради со 2 -3 деца. Економија без луѓе. Пензиски систем што колабира. Огромни даноци поради пензиите. Економија со стагнација поради високите даноци. Емигрирање на младите поради преголемите даноци. Уште поголеми даноци поради медицински трошоци. Колапс на буџетот поради намален број на даночни обврзници. Пропаднати фирми затоа што нема да има потрошувачи. Наставници без ученици. Свештеници без народ кои само одат на погреби. Дедовци и баби без внуци. Стари луѓе на кои нема да има кој да им помага. Demography is destiny. Демографијата е судбина. Така заклучуваат светските умови. Погледнете ја денешната економска рецесија. Поради негативни стапки во 6 месеци (два квартали) сите се вознемирени. Г7, Г8, Г20, ЕУ, ММФ, ОПЕК, АСЕАН, ОН, ОЕЦД... Сите држат итни состаноци, решаваат проблеми.

Во Македонија падот на БДП во првиот квартал на 2009 година (јануари, февруари, март) е 0,9 отсто. Но, во Словенија падот е минус 4,1 отсто, а Турција минусираше 13,8 отсто. Хрватска падна за - 6,7 отсто. Србија минусираше 3,5 отсто, а Бугарија - 3,5 отсто. Негативниот тренд во еврозоната е - 4,8 отсто, а во целата ЕУ27 падот е - 4,5 отсто, Германија е надолу со - 6,9 отсто, САД -2,6 отсто, Јапонија има - 9,1 отсто. Транзиционата левица прогласува национална катастрофа во време кога другите паѓаат неспоредливо повеќе од нашата економија. Погледнете ги уште еднаш горните бројки и споредете ги падовите. Се прават итни седници, се состанува стопанската комора. Тоа е нормална реакција.

Но, ние имаме една друга рецесија. Демографската рецесија всушност е катастрофа. Трае 29 години, секој ден, секој квартал. Во 1950 година биле родени 49.950 дечиња, во 1960 бројката е 44.059, а во 1970 родени се 39.862. Во 1980 година имаме 39.748 раѓања, а потоа почнува драстичиот пад. Во 1990 година родени се 35.401, а веќе во 1995 година имаме 28.868. Тоа е пад од 15,6 отсто. Ако луѓето се наша најголема вредност, тогаш во најважната област имаме „рецесија“ од -15,6 отсто. Во 2000 година родени се 26.168 деца, а во 2005 година продолжува падот и бројката изнесува 22.482. Пресметка? Рецесијата е дополнителни 10,1 отсто.

Пресметката за последните 25 години ја дава шокантната бројка: имаме пад на бројот на родените од 43,48 отсто. Од 39.784 на 22.482. Тоа е децениска рецесија која ги проретчува нашите градинки, ги опустошува нашите села, ги празни нашите градови. Уште еднаш: рецесија од 43,48 отсто.

Седумдесет отсто од жените во Република Македонија родиле едно дете. Просечниот број на родени деца по жена во нејзиниот животен век ја дава стапката на фертилитет. Македонија има стапка на фертилитет од 1,46 родено дете по жена. За просто одржување на бројот на жители, потребно е фертилитетот да биде 2,1. Значи, просекот на родени деца по жена треба да биде 2,1 за Македонија да има 2 милиона жители во 2030 година. Секоја бројка под 2,1 значи пад на бројот на населението, колапс на пензискиот систем и огромни проблеми за економијата. Ние веќе 20 години имаме фертилитет под 2,1. Последиците се неизбежни.

Прв пример: децата се тие што го полнат и го плаќаат пензискиот систем кога нивните родители се во пензија. Тоа е системот pau as you go. Ако мајката и таткото имаат едно дете, тогаш тоа едно дете треба да ги плаќа нивните две пензии. Имајте предвид дека 70 отсто од двојките во Македонија во последните 20 години имаат едно дете. Кој ќе ги плаќа нивните пензии кога ќе остарат?

Втор пример: родените во 1950 година (49.560) за пет години ќе одат во пензија. Кој ќе ги замени? Тие што се родени 1995 година кои во 2015 ќе наполнат 20 години. Колку ги има? 29.886.Трет пример: родените во 1960 година (44.059) ќе заминат во пензија во 2025 година. На нивно место ќе дојдат само 22.482 родени во 2005 година. Пензискиот систем и буџетот ќе крахираат. Идните пензионери, кои денес имаат едно дете создаваат економски систем кој нема да може да издржи.

Во 1960 година имало 184.016 вработени, а 15.289 пензионери. Односот бил 12 спрема 1. Во 1980 година односот е 5:1. Во 1990 година односот паѓа на 3:1. Во 2007 година имаме 434.041 вработени, а 272.386 пензионери. Односот е 1,59:1. Размислете колку ќе бидат ниски пензиите кога односот ќе биде 1:1. И платите ќе бидат ниски затоа што ќе има големи даноци. Споредете го бројот на деца во вашето основно училиште пред 40, пред 20 или пред 10 години. Погледнете како е денес. Имаме 30 отсто повеќе наставници и дипломирани педагози, но имаме 40 отсто помалку деца.

Замислете ја за момент Македонија како општина во државата Европа. Замислете ги сите европски држави како општини, согласно бројот на жителите. Франција (60 милиони) е како Прилеп во Македонија. Холандија, на пример, е Виница. Општина Охрид нека биде како Шпанија, а Данска по бројот на жителите е како општина Босилово. Ако продолжат овие трендови, каква ќе биде судбината на Македонија? Ќе опустоши. Ќе има само старци, како општината Старавина или општината Конопиште. Тоа се следните 100 години. Цели држави ќе ја доживеат судбината на Галичник или на Мариово. Бројките на родени и умрени во градовите (Битола, Прилеп, Кратово, Виница, Охрид, Берово...) денес се исти како за Галичник во 1950. Тоа што беше во селата пред 30 години, денес се случува во градовите. Но, градовите нема кој да ги спаси. Селата се празни и имаат многу малку млади. Значи, мораме нешто да промениме во самите себе.

Наталитетот и демографијата се суштински важни за економската иднина на Македонија. Тие ќе ги диктираат буџетот, платите и пензиите. Тие го обликуваат здравството и образованието. Затоа, демографските мерки не треба да се третираат со цинизам и со малодушност. За поздравување е зголемувањето на бројот на родени од 1,1 отсто во 2008 година. Но, тоа не го решава проблемот затоа што имаме демографска рецесија веќе 25 години. Голем проблем е падот на економијата од 1 отсто, но уште поголем проблем е демографската рецесија и цунами од минус 43 отсто од 1980 до 2005 година. Време е да го видиме слонот во собата. Се работи за иднината на македонската економија и на пензискиот систем. Тоа сите ги засега.

Влатко Ѓорчев

Извор: Дневник