Што се крие во името?
Грција се чини дека е единствената држава што бара од меѓународно признаена држава да го промени своето име и која од тоа создаде огромен проблем. Може само да се замисли мешавината на бес и потсмев што би резултирале од хипотетичко барање од страна на Велика Британија до Ирска, со кое би се барало таа да го смени своето име во „Јужна Ирска“ или кога Кина би барала Монголија да се преименува во „Северна Монголија“
Постојат многубројни примери на конфликти во кои едната страна (а понекогаш и двете) излегуваат со барања што се чинат апсурдни за посматрачите, и тоа не само поради фактот што тие очигледно ќе бидат неприфатливи за другата страна. Осумте точки на грчката позиција во врска со проблемот со името на Македонија се добар пример на ваква ситуација.
Суверени и меѓународно признаени држави понекогаш ги менуваат своите имиња. На пример, „Кралството...“ станува „Народна (демократска, арапска, и сл.) република на...“. Последниве неколку децении неколку држави сосема ги сменија своите имиња за да станат Бенин, Мијанмар, итн; Брегот на Слоновата Коска (Цоте д’Ивоире) дури и службено ги извести ОН дека дури и во комуникацијата на англиски сака да биде задржана оригиналната верзија на името, на француски. Кога станува збор за признавање, една држава може да одбие да користи име што го одбрала друга држава, како Германска Демократска Република, Република Кина (Тајван) и сл. Но, Грција се чини дека е единствената држава што бара од меѓународно признаена држава да го промени своето име и која од тоа создаде огромен проблем. Може само да се замисли мешавината од бес и потсмев што би резултирала од едно хипотетичко барање од страна на Велика Британија до Ирска, со кое би се барало таа да го смени своето име во „Јужна Ирска“ или кога Кина би барала Монголија да се преименува во „Северна Монголија“.
Имајќи предвид дека станува збор за преседан, станува извонредно тешко да се направи разликување меѓу оние барања што се правни од оние што се чисто политички, како и кои од барањата не се компатибилни со меѓународното право. Во таа смисла, ќе беше корисно ако Грција и Македонија можеа да се сложат да побараат советодавно мислење од Меѓународниот суд на правдата во врска со ова прашање, пред воопшто и да влезат во преговори.
Постојат различни видови преговори. Најтипичен е случајот кога целта е постигнување поволности, во кој случај и двете страни нешто даваат на другата страна, а за возврат добиваат нешто друго. Во други случаи, единствениот поттик што доаѓа од едната страна се состои во закани и од нивно спроведување во дело. Секако, реторички пораките може да бидат во завиена форма, како во познатата изјава на Кисинџер дека САД го ескалираа бомбардирањето на Северен Виетнам за да имаат што да отстапат за време на преговорите, т.е. да го запрат бомбардирањето. Во досегашниот тек на преговорите, единствените „подароци“ (отстапки) за кои зборува Грција се од типот на Кисинџер: да не и нанесат директна штета на Македонија.
Зошто, од позиција на еден аутсајдер на спорот, барањата на Грција се неприфатливи? Принципиелно, за тоа може да постојат неколку различни објаснувања, а кои во голем број случаи и не се исклучуваат едно со друго.
Прво, испраќачот на барањата може да не биде свесен дека тие се неприфатливи. За него, тие може да изгледаат сосема разумни, а тој знае премалку за да може да сфати зошто се тие тотално неприфатливи за другата страна. Во многу случаи, ова може да биде вистина за јавното мислење кај двете страни, кои се манипулирани од страна на носителите на одлуките (во врска со суштината што се крие зад клучните зборови „суверенитет“, „безбедност“, „дигнитет“, итн.). Имплозијата на Југославија нуди неколку примери од ваков вид. Дали и политичките актери се жртва на незнаењето е многу понејасно прашање. Тие може да бидат незнајковци, а може и да не се тоа; дури и ако добиеме цврст доказ за едното или за другото, обично е потребно да изминат цели децении по актуелниот настан, за да дојде до обзнанување документи, публикација на мемоари, а потребна е и тешка работа на професионалните историчари за разоткривање на вистинската ситуација. Во конкретниов случај, клучниот грчки аргумент во одреден степен поткрепен со раните изјави и слогани на ВМРО-ДПМНЕ во минатото се чини дека е безбедносен аргумент поврзан со потенцијални територијални барања. Ако не е доволна простата споредба на капацитетите на вооружените сили на Грција и Македонија, Грција требаше тогаш да се задоволи со официјалната декларација во правно обврзувачка форма каква што бараше Грција, од страна на Македонија дека таа нема и никогаш нема да има територијални претензии спрема Грција. Ако ова е понудено, а сепак одбиено како недоволно, тогаш станува очигледно дека нешто друго лежи во заднината на спорот, нешто што треба да биде предмет на истражување на специјалисти за грчката национална историја заедно со нејзините многубројни трауми и специјалисти за грчката политика.
Второ, испраќачот на барањата може хипотетички да биде плен на друг вид на незнаење, во поглед на тоа колку е потребно да се притисне за да се принуди другата страна да го „поднесе неподносливото“, да ги цитираме зборовите на императорот Хирохито при објавувањето на капитулацијата на Јапонија. Барателот може верува дека неговата преговарачка позиција е толку силна што и само закана ќе биде доволна за да се принуди другата страна на „капитулира“ - а истовремено се плаши од губење на својот кредибилитет во случај да треба и да ја спроведе заканата во дело, доколку неговата процена се покаже погрешна. И овде може да постои разлика меѓу она што некои кои носат одлуки веруваат и она што тие го увериле дека е вистина. Кога Србија не капитулираше пред барањата на Австрија во јули 1914 година, владата го убедуваше Франц Јосеф да прогласи војна, кажувајќи му дека тоа е само чин на застрашување за да се принуди Србија на капитулација; и, се чини, дека тој навистина останал вџашен кога сепак дошло до воени дејства. Грчките политичари се желни да и покажат на својата јавност дека правото на вето што Грција го има и во НАТО и во ЕУ им дава одредена тежина и можност да вршат притисок, како што неодамна беше демонстрирано во амбасадата на Исланд во Вашингтон.
(продолжува)
Што се крие во името? (2)
Намерата може да се состои во употреба на санкции за да се демонстрира својата моќ. Ова можеби е мотивот на Грција; барањата се токму такви за Македонија да ги одбие
Во некои случаи целта на политичарите не е да се дојде до резултати од преговорите, туку да се постигне нешто сосема друго, понекогаш дури и војна: Австрија сакаше војна во 1914, така што беше сосема доволно тоа што Србија одби само едно од испорачаните барања. САД сакаа војна во Југославија во 1999, во Авганистан во 2001 и во Ирак во 2003 година, така што на секоја отстапка во преговарачкиот процес, следуваа нови и поголеми барања. Израел избегнува сериозни мировни преговори со Палестинците со децении, преку изнесување неприфатливи барања уште пред да почнат преговорите, за што најнов пример е поразот на Обама пред Нетанјаху. Или, намерата може да се состои во употреба на санкции за да се демонстрира моќта. Ова можеби е мотивот на Грција, како манифестирање на својата сила спрема Турција и другите; во таков случај, барањата се токму такви за Македонија да ги одбие. За да бидеме сигурни во ваквото сценарио, за жал ќе мораме да чекаме на историчарите да го докажат многу години по овие случувања.
Оној што се пазари знае дека е многу добро да се излезе со претерани барања за да се создаде простор за ценкање, а на крајот сепак да се задоволат своите тајни и далеку поразумни очекувања. Но, овде постои ризик: ако иницијално бараше премногу, или ако потенцијалниот муштерија доаѓа од земја во која цените се фиксни, тој може едноставно да замине, без да се обиде да се ценка. Позицијата на Грција во спорот околу името е иритација за многу членки на ЕУ. Првото ветување за поддршка на грчката позиција дојде од Германија во времето на распадот на Југославија, како награда за тоа што Грција се придружи во избрзаното признавање на Словенија и Хрватска. Неколку години подоцна, најде правнички трик да ја измами Грција, кога мудро како цел на својата одмазда (ембаргото) ја одбра слабата Македонија, а не Германија. Се чини дека е добро да се изнесат многубројни барања, а кога подоцна ќе отстапи од некои од нив, ќе се добие имиџ на „разумен“ преговарач во очите на ЕУ, па така ќе добие уште поголема поддршка. Македонските барања за симетрија, како на пример, Грција да ја преименува својата ПОКРАИНА во „Јужна Македонија“ или да го признае правото на мајчин јазик на „јужно-македонското“ малцинство и сл., во ваква ситуација немаат многу шанси за успех.
Политичарите можат себе си да се стават во „затвор“, најнапред преку распалување на жесток национализам, а потоа да откријат дека станале негови слуги, а не господари. Кога еден мал број Срби, Хрвати, Бошњаци, Албанци итн. се осмелија да и опонираат на националистичката хистерија во своите средини, политичките лидери не застанаа на нивна страна, ниту тоа го прават политичарите во Грција. Расплеткувањето на релативната улога на историската (автентична или лажна) меморија и политичките манипулации е тешка задача, но не е лесно ниту националистичкиот дух да се врати назад во шишето. Така, многу е потешко и за левичарската власт во Грција да отстапи пред позицијата дефинирана од десницата.
Конечно, политичарите можат да се најдат во своевиден „затвор“ под дејство на Големиот брат, кој се наоѓа на сосема друго место. Кај суперсилите има тенденција да постигнат успех во обезбедувањето нивните сателити да ги поддржат нивните барања и да земат учество во нивните инвазии (врз Виетнам, Чехословачка, Доминиканската Република, Авганистан, итн.). Кога диктаторот Дием од Јужен Виетнам покажа знаци на подготвеност за преговори со „непријателот“, тој исчезна и од власта и од земскиот живот, за да биде веднаш заменет со посигурен тврдокорен политичар. Истата судбина му се заканува и на Карзаи во Авганистан. Сепак, отвореното прашање во грчкиот случај е зошто некој од ЕУ би вршел притисок врз Грција да се држи до барањата, кои тие инаку не ги одобруваат и покрај фасадата на службена и апстрактна поддршка за својата земја-членка? Еден циничен одговор на ова би гласел дека Грција може да реши некој нивен проблем. Погледнете ја Турција, против чие членство во ЕУ се јавија многубројни негативни аргументи. Кога таа успеа да ја стави економијата под контрола, ја оконча војната во Курдистан, дозволи одредена употреба на курдскиот јазик, стана подемократска и внесе голем број човекови права во своето законодавство и беше дури и попозитивна во однос на планот на Кофи Анан за решавање на Кипарскиот проблем, таа сé уште остана недобредојдена во ЕУ, а за нивен голем срам лидерите на ЕУ мораа да признаат дека не сакаат муслимани. Поддржувањето на грчките барања по прашањето на името може да резултира со грчко вето, така што лидерите на ЕУ ќе можат вината за неотпочнувањето на пристапните преговори да ја префрлат врз Грција, наместо да мораат отворено да признаат: „Не сакаме да примиме темпирана етничка бомба, кога нашата интервенција очигледно беше неуспешна“. Историчарите во иднина ќе имаат многу повеќе одговори на овие прашања.
(крај)
Авторот е универзитетски професор во пензија и поранешен директор на Институтот за мировни истражувања од Копенхаген
Автор: проф. д-р Хакан Виберг
Извор: Нова Македонија
Друго:
