Слаѓана Ставрева: Во спомен на Караман, кучето кое беше горски цар

3.angeli.so.truba

Во спомен на Караман, кучето кое беше горски цар.

Караман - 1 дел

Кога го купивме плацот на Козјак за да изградиме викендичка, некако во пакет со него дојде и Караман. Вистина тој имаше свој газда, а плацот свој, но сепак кај нас стасаа заедно.
Во тоа време ние веќе го имавме Арис, црна француска пудла, кој беше дел од нашето семејство нешто повеќе од три години. Караман се спријатели веднаш со Арис, но Арис се плашеше од неговата големина и тие најчесто беа на некоја раздалеченост еден од друг во дворот, никогаш не покажувајќи некоја особена блискост.

Арис беше убаво и нежно, домашно куче кое живееше со нас внатре, додека за разлика од него Караман беше голем и снажен, преубав, црно-кафен, селски пес. Вистински храбар и нестрашлив горски цар, најголем и најсилен во селото, пес кој секогаш спиеше надвор.
Од Караман се плашеа останатите кучиња од селото, но од него бегаа и некои лоши луѓе. Ми беше интересно што и тогаш, но и сега по повеќе од дваесет и седум години во ова село, исто како и во сите околни села луѓето чуваа само ловечки кучиња. Сите тие по својата градба беа многу поситни во споредба со Караман.
Многу често ловџиите од селото го земаа Караман со себе на лов, зошто беше одличен ловџија и не се плашеше од ништо, ни од лисица, ни од волк, ни од дива свиња, а раскажуваа дека еднаш дури и на некоја голема мечка и се спротивставил.
Караман знаеше долго, понекогаш и повеќе од еден саат да брка некој зајак, само од игра. Ние тогаш ќе застаневме на чардакот од куќата и од високо ќе го гледавме како по ливадите и ридовите над селото си игра брканици со него. Ќе го стигне, па пак ќе подзастане и ќе му дозволи да се оддалечи и се' така повторно, до изнемоглост. На крајот исцрпен и не повреден тој ќе ни го донесеше зајакот во дворот, фатен со забите за една нога, но жив. Маж ми ќе го погалеше и ќе го пофалеше, па ќе го земеше од него зајакот кој се тресеше од страв. Тогаш најчесто јас, на кратко ќе го задржев Караман во другиот дел од дворот, зад куќата, додека маж ми не го пуштеше уплашениот зајак повторно на слобода. Никогаш ниту еден зајак немаше утепано.
Со селските мачки, кои доаѓаа во дворот за храна, беше исклучително нежен. Тој им дозволуваше да јадат од неговата храна, да лежат до него, а на Жути, еден жолто-бел, мачор, кој се оддомаќини кај нас, него дури и му дозволуваше да спие легнат врз него, тогаш кога и тој самиот одмораше.
Караман ги сакаше многу децата, но и сите луѓе кои сакаа животни.
Секој петок, кога ќе дојдевме во викендичката Караман не пречекуваше на тремот. Кога ќе се приближевме до портата со гласно и радосно лаење ќе се стрчаше кон нас, весело мавтајќи со опашот.

Најпрвин, без исклучок ќе се стрчаше кон маж ми, за него прв да го поздрави и да се изгушка, а потоа ќе дојдеше и кај мене. Онаков голем и силен ќе рипнеше врз мене, а јас тогаш внимавав како застанувам, за да не ме обори. Арис пак, само ќе се шмугнеше покрај нас, без да се поздрават, брзајќи да влезе во куќата.
Со Караман секогаш се чувствував безбедна. Иако селаните често ме опоменуваа да не се оддалечувам многу од селото заради дивите животни, јас и Арис знаевме да одиме на далечни и долги прошетки во природа по ливадите, низ шумата, или покрај реката, но секогаш следени од Караман, кој одеше со нас вардејќи не и реагирајќи со гласно лаење на се' што ќе се придвижеше во околината.
Во тоа време, кога ја изградивме викендичката се’ уште не постоеше езерото Козјак и ова беше ретко населен крај. Во селото под нас имаше само десетина населени селски куќи и уште една другата викендичка, сместена подалеку, под последната селска куќа, која во исто време со нашата куќа ја изградија едни наши пријатели. До селото тогаш не постоеше пат, туку водеа само мали земјени патеки. Во него можеше да се стаса само со теренско возило, со мотор, качен на коњ или магаре и пеш. Селото беше вгнездено високо во прегратките на планината и беше типично ридско-планинско село со раштракани куќи, лоцирани далеку над речното коритото на Треска. Кога ќе ги погледнеше некој од долу, од ливадите кои се простираа до реката, се чинеше дека во селото секој со секого бил скаран во времето додека ја правел куќата, па настојувал да ја изгради што подалеку од другите соселани. Крајот беше ретко посетен од луѓе кои не живееја во Поречијата, бидејќи беше практично затворен и претставуваше забранета зона, прогласена за ловиште за дивеч, но достапна само за исклучително мал број на посетители, веројатно и заради близината на една од најголемите фабрики за оружје во бившата СФРЈ.
Насекаде наоколу низ оваа недопрена природа живееја многу диви животни: зајаци, диви мачки, лисици, волци, диви свињи, срни и елени, диви кози, мечки, а сите тие многу слободно се движеа низ крајот.
Многу често некој од нив знаеја и низ двор да ни претрчаат.
Најчесто тоа беа зајаци, диви мачки и лисици, но доаѓаа само доколку Караман не беше тука.
Едно зимо, ни раскажуваше чичко Радивое, еден од постарите селани, кој сите многу го почитуваа, и кој беше страстен ловџија, паднал висок снег. Луѓето од селото се организирале да одат на лов на диви свињи. Бил убав со сонце огреан ден, а тие се движеле високо над селото, на планината, кога на една ледина начекале цела група диви свињи како се одмараат на сонцето. Кучињата залајале, ловџиите припукале а дивите свињи се разбегале. Во таа гужва успеале една од нив да ранат. Ранетата свиња започнала да бега надолу кон Треска. Ловџиите и кучињата тргнале по неа, но заради високиот снег и непристапниот терен, по неколку саати се откажале од потерата.
Попладнето откако веќе сите биле вратени во своите куќи, чичко Радивој тргнал нагоре, во правец на кај нашата куќа. Сакал да го посети стариот Синадин, од кого ние го имавме купено плацот. Куќа на чичко Синадин беше уште подалеку од нашата, високо над нас. Чичко Радивој бил голорак и одел само во придружба на своето ловџиско куче. Одеднаш кога се доближил до нашиот двор, песот почнал вознемирено да лае. Тогаш пред куќата здогледал свежа, крвава трага на снегот, која водела до подножјето на тремот. Држејќи го цврсто кучето, чичко Радивој забележал голема, црна, дива свиња како лежи под чардакот на куќата. Вознемирена од лаењето и неговиот глас таа се дигнала и полека, нога за нога се спуштила во правецот на потокот, кој тече под куќа. Радивој можел само да го слуша од далеку кршењето на гранките, кое овој голем и див ѕвер го оставал, заедно со трагата од крв зад себе. Ни раскажуваше кога се сретнавме дека бил искрено среќен што се’ вака завршило. Добро знаел, од претходно искуство, колку е голема силата на ранета, дива свиња која може да убие не само куче, туку и возрасен човек.

Во оваа дивина сега и ние имавме куќа. Бев пресреќна зошто ја имаме таа привилегија да бидеме дел од неа. Јас секогаш велев дека всушност ние им доаѓаме на гости на дивите животни и дека треба да им го почитуваме мирот и слободата. Пред да подигнеме повисока камена ограда, околу куќата имавме поставено ограда слична на ранчерските, направена само од дрвени вкрстени греди. Поради големите отвори на неа во дворот слободно можеа да влегуваат и домашни, но и диви животни. Често затекнувавме нивни траги и пред куќата, но и внатре во дворот.
Едно зимо, кога моите деца со друштво беа дојдени за време на Божиќните празници, пред куќата виделе и сликале траги од мечка. Биле излезени околу пладне на прошетка и кога се вратиле ги здогледале. Мечката не ја виделе, но постоеја очевидци од селото, кои имаа видено многу мечки во близина.
За сите овие години имавме уште многу различни средби со секакви диви животни. Особено чести беа пред изградбата на езерото Козјак, во времето пред да се изградат многуте куќи, а присуството на многу луѓе и движењето на многу возила да стане секојдневие. Од нив животните избегаа високо во непристапните делови од планината. Можам да раскажувам за уште многу случки и средби со животните. За блиски средби со змии отровници, со големиот смок кој живееше во нашиот двор, за блиската средба на мојот син Еди со еден волк, кој ни дојде во дворот и кој сите од далеку го видовме, за редовните средби со двете диви мачки, што често ни претрчуваа низ дворот... Сепак сите тие се случуваа само кога Караман не беше до нас. Доколку тој беше тука, уште од далеку ќе ги почувствуваше и со лаеж ќе им се стрчаше во пресрет, а тие пак најбргу што можат, ќе се оддалечеа, исплашени од неговото силно лаење.
Караман не му дозволуваше на никој не најавен да ни дојде, на ниедно животно, а ниту ни на човек. Секогаш реагираше со силен лаеж, но никогаш, никого не го напаѓаше. Едноставно само гласно ни јавуваше дека некој доаѓа, уште додека посетителот беше многу далеку од куќата. Тогаш ние излегувавме да провериме кој доаѓа и за да ги пречекаме можните гости.
Откако ќе видеше дека доаѓаат наши блиски луѓе, Караман ќе се смиреше и ќе се повлечеше подалеку, дозволувајќи им да влезат во дворот. Особено далеку се повлекуваше пред оние кои се плашеа од него. Доаѓаше да се погали само кај тие, кои сакаа кучиња. Едноставно го чувствуваше тоа во себе и без грешка. Уште од далеку го чувствуваше ставот на гостинот кон него, па според него и самиот се однесуваше.
Кај нас ќе останеше се’ додека сме и ние таму, а кога си заминувавме долго забревтан ќе трчаше по возилото, се’ до излезот од селото.
Неговиот вистински газда никогаш не смееше да влезе сам во нашиот двор, доколку ние не му отвориме. Него Караман секогаш го пречекуваше со особено реско и гласно лаење, а продолжуваше со недоверба и ржење да гледа во него и кога ќе излезевме пред куќа и тоа секогаш застанат на поголема дистанца. Продолжуваше луто да лае доближен до нас, дури и ако го повикавме човекот да влезе внатре.

Ние знаевме зошто Караман вака се однесува. Знаевме добро дека овој човек не беше добар човек. Се викаше Станое и живееше во најблиската селска куќа, на стотина метри под нас. Тој знаеше да ги тепа сите послаби од него, сите животни кои ги имаше, вклучувајќи ги и членовите од неговото семејство. Многу често ги слушавме од далеку неговите пцости и викања упатени кон некој врз кој тој се изживуваше. Во првите денови по нашето пристигнување, иако беа доста оддалечени од нас, се случуваше од време на време да го слушнеме цвилењето на Караман или уплашеното мукањето на кравата.
Во почетокот неколку пати овој човек се осмели да дојде лут пред нашата порта, барајќи го Караман, решен со сила да го земе. Во едната рака најчесто држеше дебел и долг стап, а во другата голем, дебел синџир, за кој требаше да го врзе и одведе кучето.
Но, Караман уште од далеку го пречекуваше со извадени заби и лаеж. Иако кучето беше негово, ние му се спротивставивме во тие негови обиди, велејќи му дека со тепање и сила не му го даваме, па тој нервозно си заминуваше.
„Аааа, ќе видиш ти, кога ќе си заминат во недела, ќе го видиш ти Господ!!“ - му викаше Станое од далеку, мавтајќи со стапот високо кренат во раката.
Еднаш кога дојдовме во викендичка, Караман не не’ пречека во дворот. Од далеку го слушав како лае луто и го слушав разулавениот глас на Станое како вика по него. Уплашена за Караман, знаејќи дека сигурно го тепа, тргнав по тесната патека кон неговата куќата, за да видам што се случува.
Така забрзана на пола пат до куќата, го здогледав Караман како трча нагоре кон мене. Зад него се дигаше прашина, поради нешто што се влечкаше по земјата по него. Кога ми се доближи видов дека на вратот има широк, кожен ремен, кој беше врзан за дебел синџир, закован за поголемо парче откорната и искршена штица, која се влечеше зад него по патот. Веднаш ми текна дека е тоа штица од плевната за чија врата најчесто го врзуваа.
По него забревтан со стап во раката трчаше Станое, кој кога ме виде застана. Караман застанат до мене, се заврти со лицето кон него и целиот накострешен започна силно да лае по човекот. Јас тогаш со ужас ја забележав раната на неговиот врат, од која течеше крв. Имаше уште две рани на грбот кои исто така крвавеа.
“Што правиш!! Зошто го тепаш кучето!! “ – свикав.
Станое само го погледа уште еднаш Караман, ја спушти високо кренатата рака, се заврти и без да ми одговори замина накај својата куќа.
Гледав во Караман со солзи во очите, додека со растреперени раце внимателно му го откопчував каишот од вратот. Тој сега лежеше до мене мирно, а кога му го извадив каишот ме лизна неколку пати по дланките. Потоа ја спушти својата глава во мојот скут, гледајќи ме со своите очи кои искреа полни љубов.
Кога заедно стасавме дома, се чувствувавме како двајца победници вратени од нерамноправен и крвав бој. Караман беше со рани, кои не беа многу длабоки, но со достоинство на победник.
За неколку дена раните кои му ги негував зараснаа, а Станое не се осмели никогаш повеќе да дојде и да го побра. Ова беше потполна победа на Караман.
По некое време овој човек потполно се откажа од него и на наша радост го остави да биде со нас.
Тој често ќе поминуваше покрај нашиот двор, кога одеше да ја пушти водата од браздата, која течеше над нас, доаѓајќи од планинскиот извор. Со таа вода селаните ги наводнуваа своите ниви. Уште пред да се појави, Караман од далеку ќе го почувствуваше и ќе започнеше да лае и ржи. По неговото ржење знаевме кој поминува. Секогаш имаше различно ржење и лаење за секој вид животно, но и за различни луѓе.
Доколку Станое се сретнеше со маж ми, ќе застанеше да поправи муабет со него. „Залаците, залаците ги брои, од недела до петок, дури не дојдете“ – му велеше мислејќи на Караман, а јас знаев дека Караман најмногу ги броеше деновите исполнети со љубовта која му ја дававме и оние кога нејзе ја немаше.
Селаните ни раскажуваа дека и кога ќе заминевме за Скопје, Караман се враќал кај нас во дворот и најчесто спиел на чардакот.
Во куќата, кај својот поранешен стопан се симнувал само кога бил гладен. Таму најчесто жената на човекот, или некој од децата ќе се сожалеле и ќе му фрлеле некоја корка сув леб, или по некоја коска останата од ручекот. Доколку останал и без тоа, Караман ќе побарал храна во коритото на свињите и ќе јадел со нив од помиите и триците, или ќе заминел во другите селски куќи, во потрага по храна.
Ние пред одење секогаш му остававме сува храна и неколку суви леба. Пред да заминеме, Караман еден по еден ќе ги однесеше некаде долу кон селото. Каде ги чуваше овие резерви на храна никогаш не дознавме. Друг вид храна не можевме да му оставиме, затоа што не можеше долго да стои свежа, а и ќе му ја изедеа мачките или некое од селските кучиња кои понекогаш наминуваа и со кои тој знаеше да го подели својот оброк.