„Точно е дека пред да започнам да објавувам толку многу македонски автори и книги, дури и да имаше, малку читатели во Бугарија ги имаа забележано. Но благодарение на нашите напори успеавме да го привлечеме вниманието кон македонските автори што ги издаваме“, вели за весникот ВЕЧЕР Пламен Тотев, издавач од Бугарија
Неодамна во Македонија од печат излезе вашата книга „Животот на литературната класика“. Таа треба да придонесе за популаризација на светската литературна класика кај широк круг на читатели…
Многу ми е драго што за првпат излегува превод на моја книга кај вас, затоа што јас многу ја сакам Македонија и имам многу пријатели таму. Секогаш кога сум доаѓал ми било пријатно и охрабрувачки – атмосферата во Скопје, средбите со пријателите, дури и обичните прошетки по улиците на вашиот главен град. Голем придонес за моите врски со Македонија и за мојот пријателски однос кон сè што е македонско има Нове Цветаноски. Тој беше мојот објективен водич во светот на современата македонска литература. Имаме ист вкус за литература и затоа толку добро се разбираме, си препорачуваме меѓусебе автори и книги од други земји. Затоа, кога се роди идејата моја книга да биде објавена во Македонија, единствениот избор за издавач беше само еден – Нове Цветаноски и „Македоника литера“. Нове направи многу убаво издание на мојата книга.
Оваа книга се раѓаше целиот мој живот. Сè започна од моето детство кога ми се разгоре страста за книгите и за читањето. Веројатно имав 8-9 години кога почнав да ‘голтам‘ многу пообемни книги за мојата возраст. Започнав со „Тројцата мускетари“ на Александар Дима и таа ми беше омилената книга повеќе години – неколкупати ја прочитав. Ги прочитав сите преведени книги од Дима, Волтер Скот, Роберт Луис Стивенсон, Густав Емар, Мајн Рид. Потоа, како гимназијалец, ја прочитав сета светска класика преведена на бугарски јазик – Балзак, Мопасан, Жорж Санд, Стендал, Зола, Дефо, Дикенс, Текери, Томас Харди, Толстој, Пушкин, Лермонтов, Достоевски, Ибзен… Во мене, покрај читателот се роди и библиофилот… Сега имам огромна библиотека во мојот роден град Ловеч во која се наоѓаат сите книги што ми се допаѓаат.
Она што ми недостасуваше како дете беше водич, информација за писателите и за книгите. Особено во времето кога немаше интернет. Ме интересираше кој писател кога живеел, што напишал, кои се неговите најзначајни дела. Да, сега има информации на интернет, но тие се толку разновидни, и честопати неточни. Затоа решив да ја напишам оваа книга. Во неа ги сублимирам сите мои знаења за литературата – како се родила светската литература, кои се важните епохи, правци, автори и книги. И врз основа на моите набљудувања и вкусови, дури и направив нешто како класификација – кои книги се важни за историјата на литературата, но такви кои ќе бидат интересни за современиот читател. Зашто имало книги кои биле важни за конкретниот историски момент, тогаш биле и високо вреднувани, но за денешниот читател би биле здодевни и премногу напорни.
Значи, вашата книга, пред сè, е компетентна препорака за најдоброто од класиката за широк круг читатели?
Мојата книга е информативна. И бидејќи сакав да биде разбирлива за секого, ја напишав да биде едноставна. Но јас можам да пишувам сложено, на научен стил. Имам монографии, книжевни студии, но тие се само за стручните читатели. За мене, всушност, тоа е добрата литература – таа што допира до сите читатели, без оглед на нивното образование, пол, возраст или интереси. Да, во последните десетина години се појавуваат сè повеќе писатели кои пишуваат комплексно, елитистички, неразбирливо за масовната публика. Меѓу нив има талентирани автори, но јас не го одобрувам тоа отфрлање на читателите. Не го сакам оттргнувањето на луѓето денес од читањето и литературата. Уште повеќе што има многу други нешта кои го одвлекуваат нивното време и внимание – интернетот, социјалните мрежи, телевизијата…
Автор сте на неколку книги од историјата на книжевноста, како и на дваесетина учебни помагала. Можете ли да ни кажете каков е трендот во Бугарија во однос на читањето книги, кај целата популација, но особено кај младите.
Сега во Бугарија се издаваат многу книги, најмногу светски бестселери, од кои поголем дел доаѓаат од САД. Но има и разновидност – од целата европска литература. За разлика од пред 20-30 години сега се издаваат многу повеќе наслови, но тоа е на сметка на тиражите кои стануваат пониски. Тоа е светска тенденција – поради интернетот, на пример. Сè повеќе семејства во Бугарија не се заинтересирани за книги и за читање, па логично – кога родителите не читаат и детето да не чита. Но има млади луѓе кои се интересираат за книги и читаат. Некои од нив немаат ориентир во светската книжевност – ним им е потребна мојата книга. Други се интересираат за актуелните романи наменети за младите читатели – претежно американски, од жанрот фантазија и романтика. Но има и интелигентни млади луѓе кои читаат светски класици и квалитетна современа литература.
Издавач сте од 2004 година кога ја формиравте издавачката куќа „Персеј“, а подоцна и „Изида“ (во 2012). Дали дигиталното доба, ја стави книгата во втор план, особено кај новите генерации?
Да, тоа претставува предизвик за книгата. Дури пред неколку години се говореше дека компјутерското глувче ќе ја изеде книгата. Но се покажа дека тоа не е така. Книгата продолжува да опстојува, да има читатели, и тоа во нејзината традиционална, хартиена форма.
Меѓу другите и современата македонска литература зазема важно место во продукцијата на вашите издавачки куќи „Персеј“ и „Изида“. Досега билансот е импресивен – 50 книги од 34 македонски автори од различни генерации. Како бугарската читачка публика ја прифаќа македонската литература? Постои ли интерес за купување и читање книги од македонски автори?
Точно е дека пред да започнам да објавувам толку многу македонски автори и книги, дури и да имаше, малку читатели во Бугарија ги имаа забележано. Но благодарение на нашите напори успеавме да го привлечеме вниманието кон македонските автори што ги издаваме. Имаме и многу добри контакти со библиотеките во Бугарија. Таму се доставуваат и нашите македонски книги со што стануваат достапни до уште повеќе читатели, покрај тие кои самите ги купуваат.
Голем дел од македонските писатели кои се преведени на бугарски јазик и се претставени пред бугарската читачка публика ја посетија Бугарија за промоција на своите книги. Како поминаа тие промоции и средби со читателите?
Таквите настани многу помагаат за да се привлече вниманието на бугарските читатели кон македонските автори кои ги издаваме. Се случуваат многу убави промоции и средби со писателите. Тие поминуваат во атмосфера на пријателска комуникација и добро расположение. Овие посети на македонските автори немаше да бидат толку успешни и бројни, ако не беше исклучително блиската и пријателска соработка со Културно-информативниот центар на РСМ во Софија и неговиот директор – писателот, драматургот и универзитетскиот професор Сашко Насев. Ние двајцата размислуваме во иста насока – на зближување и запознавање на македонската и бугарската литература и култура, и да се градат мостови меѓу нас, а не граници. Политичарите создаваат граници, ние градиме мостови. Прекрасни промоции направивме со Луан Старова, Јагода Михајловска-Георгиева, Фросина Пармаковска, Блаже Миневски, Владимир Плавевски, Петар Андоновски и други.
Како книжевен истражувач и критичар, каков е вашиот впечаток за тековите и трендовите во современата македонска литература?
Во современата македонска литература ги гледам тенденциите кои се застапени во светската литература – традиционалниот (во вистинска смисла на зборот), наративниот и постмодерниот пристап, потоа интересот за психологијата на современиот човек, погледот кон блиското минато со проекција од денешен аспект. Уште првите македонски книги кои ги издадов ме импресионираа со талентот на авторите и леснотијата со која нивните пораки стигнуваат до читателот преку фасцинантна приказна – тоа се „Вишнова хроника“ на Фросина Пармаковска и „Последниот сплавар на Вардар“ на Владимир Плавевски. Многу ми се допаѓа и „Индиго Бомбај“ на Јагода Михајловска-Георгиева и „Комита“ на Владимир Плавевски, како и многу други наслови, листата е долга…
Годинава, во ваша организација и во вашиот роден град Ловеч, се одржаа и Деновите на македонската литература. Кажете ми нешто повеќе за овој настан.
Деновите на македонската литература имаа исклучителен успех – една голема сала беше полна со луѓе кои дојдоа да се сретнат со македонските писатели Јагода Михајловска-Георгиева, Винка Саздова и Сашко Насев. Идејата за овие Денови се роди спонтано, неколку пати ја одложувавме промоцијата на новите книги во Бугарија на Михајловска-Георгиева и Саздова поради пандемијата. Конечно решивме да ја направиме во јуни, а освен во Софија одлучив промоцијата да биде и во Ловеч – мојот роден град. Но главниот поттик за ова беше што прототипот на главната хероина во новиот роман на Саздова „Вилино“ е од Ловеч. Нејзиното име е Вили и таа е моја пријателка и соученичка. Сега е сопственичка на најпопуларната и најпосетувана од туристи кафетерија „Ајрон“ (IRON FE-26) што се наоѓа веднаш до покриениот мост во градот. Кафетеријата е уникатна и нуди работи кои ги нема на друго место во Бугарија. Тука се прават и најубавите белгиски вафли. Сето ова, но најмногу од сè, животот на Вили ја импресионираше Саздова кога пред три години придружувајќи ја нејзината пријателка Михајловска-Георгиева за време на нејзината книжевна турнеја во Бугарија, дојде заедно во Ловеч и јас ја запознав со Вили. Тогаш Саздова имаше напишано половина од својот роман, но беше во фаза на застој, незнаејќи како да го продолжи. Семејната историја за која пишуваше беше толку мрачна што ѝ требаше светла енергија за да се спротивстави на тешката психолошка драма на тројца самотници што се допираат едни со други само преку болка. Кога Саздова ја сретна Вили, која беше полна со живот, светлина и оптимизам, таа стана движешка сила во романот. И измислениот град Вилино е всушност Ловеч – на страниците на книгата се чувствува атмосферата на прекрасниот бугарски град…
Дали пандемијата ја намали или ја зголеми вашата креативност како автор и активност како проследувач на книжевните прилики?
Независно од пандемијата, ние продолжуваме да издаваме. Вистина е дека го одложивме издавањето на некои книги за кои сметавме дека ќе станат бестселери. Но подобри времиња не дојдоа, а ние ги издадовме. Кризата се одрази и на издаваштвото. Но не се жалам. Има колеги издавачи кои едвај успеваат да преживеат. Ние сме од успешните издавачи.
И за крај, дали сакате да додадете нешто што не го зафативме со прашањата…
Многу ви благодарам за ова интервју. Би додал само тоа дека како што ми се допаѓа македонската литература, така ми се допаѓа и македонската поп музика. Лозано е меѓу моите омилени светски изведувачи, како што се Џејсон Деруло, Џенифер Лопез и украинката Лобода. Со задоволство би се заложил тој да стане попопуларен и кај нас, а зошто не и во некои подобри времиња да организираме негов голем концерт во Бугарија. Јас и самиот сум автор на текстови за популарни песни.
Наташа Илиевска-Таневски
