Голема е Тајната на Црквата, зашто самата таа е една сеопфатна, света сетајна на Богочовекот. Тајна, којашто може да се сфати само однатре, со живот низ нејзините Свети Тајни и добродетели на Светиот Дух, и тоа во рамките на она што при тој благодатен живот и подвиг ни се открива. Затоа, потребно е да се знаат догмите и каноните на Црквата, добро е да се познава нејзината историја, но најдоблесно е да се здобиеме со чисто срце. Само во очистеното срце, умот човеков може молитвено да престојува и таму просветен од Божествената благодат, непрелестно да ги познава тајните на верата и на животот. Такво срце и ум имале и Светите отци, кои и во пишано наследство ни го оставија сето она што во долгогодишен и страдален опит на благодатна заедница со живиот Бог, го видоа и го доживеаја. Следејќи ги нив, особено при растежот во духовниот живот, што малку ни е познат, нема никогаш да заталкаме.
Прашањето за потребата од почесто или поретко причестување со Телото и Крвта Христови со својата актуелност засилено се наметнува и бара одговор во животот на нашата Света помесна православна Црква. Како нејзин Епископ, задолжен пред Бога и пред народот Божји правилно да раководам со словото на Христовата вистина, сум повикан да го појаснам овој проблем во светлината на православното Предание. Сепак, претходно напишаното треба да го сфатиме само во рамките на борбата за возобновување на севкупниот духовен живот и подвиг кај нас: постот, молитвата, исповедта, духовното раководство и.т.н.
При решавањето на ова прашање, за нас како пастири на Црквата Божја, значајни се две нешта: прво, што велат за причестувањето со Светите Тајни каноните (правилата) на Црквата и Светите отци, односно, што вели Светото Предание; и второ, каква е конкретната состојба кај нас.
Треба да Му благодариме на Бога, Кој го промислува нашето спасение и ги претекнува сите демонски итрини, така што нашата Света Православна Црква веќе има дадено одговор на прашањето за честото или реткото причестување на својот Собор во Цариград одржан 1819 година.
Одговарајќи на расправите што кон крајот на XVIII и во почетокот на XIX век биле водени на Света Гора, Светиот Собор одлучува: “ Α за Божествената и Света Причест, бидете сигурни и знајте дека сите благочестиви христијани седолжни на секоја свештена Мистагогија (Света Литургија) да пристапуваат и да се причестуваат со живототворното Тело, заради што и се повикуваат од свештеникот со возгласот: „Со страв Божји, вера и љубов пристапете.“ За оној човек што е колеблив и неспособен да се причестува секој ден, на таквиот Црквата му порачува и му налага да пристапува кон Светата Причест тогаш кога ќе се исповеда кај својот духовен отец, кога ќе се почувствува достоен за Света Причест и откако од духовниот отец ќе добие благослов. Ако, пак, изврши престап и биде подложен на епитимија, треба во покајание и солзи да ја извршува претходно наложената казна. Потоа повторно доаѓајќи кај својот духовник, да добие разрешување и така да се удостои за Божествената и Света Причест, за којашто не постои временско определување. Не треба да поминат ни четириесет дена од пристапувањето кон Божествените Тајни, зашто тоа е слободно и непречено и кој сака да добие дозвола од духовникот, (како оној што е без престап), дозволено му е да се причестува и секоја недела, за што не постои ниту ограничување, ниту апостолско правило“.
Оваа одлука на Цариградскиот Собор од 1819 година во се е согласна и ги објаснува веќе постоечките канони на Православната Црква, Осмиот и Деветтиот Апостолски Канон2, Шеесет и шестиот и Осумдесет и осмиот Канон од
Шестиот Вселенски Собор, Вториот Канон од Светиот Помесен Собор во Антиохија, а согласна е и со Светото Предание на Светите отци. Целото, пак, Предание во најкраток вид е содржано во зборовите на Свети Јован Златоуст: „Кого треба да го пофалиме, дали оние што се причестуваат еднаш или оние што се причестуваат често или, пак, оние што ретко се причестуваат? Ниту едните, ниту другите, ниту третите, туку оние што со чиста совест се причестуваат и чијшто живот е непорочен. Таквите нека пристапуваат секогаш, а другите нека не пристапуваат ниту еднаш."
Значи, од досега изложеното може да се заклучи дека Светите канони, Светите отци, Светите Собори не го ограничуваат пристапувањето кон Светите Тајни, туку напротив, со својата строгост и закана за одлачување од Црквата тие ја поттикнуваат причеста да биде редовна.
Редовно причестување, според Светите отци, значи сите оние што пристапуваат кон Светите Тајни, било да се лаици или му припаѓаат на клирот, да се подготвуваат за чинот и да имаат благослов од својот духовен отец. Во неопходна подготовка за Света Причест спаѓа држењето на постот одреден од Црквата (ни повеќе ни помалку), совршувањето на молитвеното правило со метании, секојдневното читање на Светото Писмо и по можност делата на Светите отци и редовната исповед и советување со својот духовен отец. Со еден збор, севкупниот наш живот во Црквата, како подвиг на љубов кон Бога и сите луѓе, да ни биде подготовка за Светата Причест. Овој подвиг на љубов е знак на живот и знак дека Светата Причест не оживотворува и не преобразува. Без овој подвиг никој да не се осмелил да се причести, па кој и да е тој.
Познавајќи го духовниот подвиг и растењето на секое свое духовно чедо, и состојбата во Црквата, духовниот отец го одредува времето, па и местото за пристапување кон Светите Тајни. Дали тоа пристапување ќе биде четири пати годишно или еднаш неделно или уште почесто, како што се случува во живите општежителни манастири, исклучиво зависи од благословот на духовниот отец.
Со оглед на постоечката состојба во целата наша помесна Црква, каде што најголем број од верните сосема ретко или никогаш не пристапуваат кон Светите Тајни (а кога пристапуваат на некои големи празници, тоа го прават без да се исповедаат), треба да се потрудиме овој обичај, спротивен на Светото Предание, не одеднаш, туку постепено да го измениме.
Приложувам една можна насока:
Не смеат да поминат денови како Велигден, Петровден, Успение на Пресвета Богородица, Божиќ, без да се причестиме. Без Причест нема побожен живот. Исто така, добро е да се подготвиме за Причест - со пост, со молитва и со исповед - во другите Христови и Богородични празници, за празниците на нашите големи македонски и сесловенски светители Климент, Наум, како и за храмовиот празник на црквата каде што одиме на богослужение. Бидејќи, само причестени највистински и најцелосно учествуваме во настанот што го празнуваме, а кој е од посебно значение за нашето спасение. Ова не го велам само јас, туку и Светите отци и каноните на Црквата.
Треба да го освестиме моментот дека нашата падната природа и затемнет ум се стремат кон тоа да Го објаснат и сведат Богочовекот Христос, верата и животот во Него, во одредени свои рамки и мерки. На пример, каноните на Црквата не повикуваат да се причестуваме на секоја Света Литургија, а ние тоа го сведуваме на четири пати годишно, еднаш или ниту еднаш. Каноните ни го покажуваат совршеното и за нас во Црквата имаат вечно значение. Наше задолжение е да се потрудиме да го достигнеме совршеното и да се смируваме за нашите несовршености, а не да ги менуваме каноните на Црквата според своите можности и желби. Зашто Светиот Апостол Павле рекол: „Но дури и ние или ангел од небото да ви благовестеше нешто друго од она што ви благовестевме ние, нека биде анатема“ (Гал. 1,8).
Да проследиме што кажуваат Светите отци за Причеста. Свети Серафим Саровски вели:
„Исклучително значајно и неопходно за спасението на душите на сите христијани е причестувањето со Светите Христови Тајни. Колку почесто толку подобро. Да се возмутуваме поради својата недостојност оддалечувајќи се од причестувањето со Светите Тајни е грев.
Кога со своите солзи би исполниле и океан, ни тогаш не би можеле да Му се оддолжиме на Господа за даровите што врз нас бесплатно Ги излева.
Благодатта што ни се дава преку Светата Причест е толку голема што човекот, кога би бил уште толку недостоен и грешен, би се очистил и би се обновил, ако само со смирение и со свест за својата грешност пристапува кон Господа.
Кој се причестува тој секаде ќе се спаси, а оној кој не се причестува - не верувам.
И кога на колена би морал да се влечам до црквата, јас би го сторил тоа - само да не останам без Светата Причест."4
Голем и незадржлив е копнежот на светите луѓе за Причеста со Телото и Крвта Христови. И не е чудо. Како што вели Светиот Старец Софрониј од Есекс: „Кога нашиот живот сецело се гради врз каменот на нашата вера, Исус Христос, тогаш природно се појавува потребатана нашиот дух да се причестуваме колку што можеме почесто."5
Светите Старци и подвижници на Црквата, поминувајќи ги трите степени на духовниот раст - очистувањето на срцето, просветлувањето на умот и обожувањето - добро знаат дека восовршувањето не бива целосно, без учествување во литургискиот живот. Трудот на подвигот е наш, но тој не не води кон восовршување, зашто вистинското проштение на гревот, очистувањето, просветлувањето и обожението се дело на благодатта на соединувањето со Христа, кое во својата полнота се случува само во заедницата на Светата Евхаристија (Литургија) и никако надвор од неа. Затоа, имајќи го предвид духовното растење на човекот и промените што се случуваат притоа, ние на Светата Литургија се молиме: „Ти, пак, Владико предложените Свети Дарови раздели ги на сите нас за добро, секому според неговата потреба.“ Еве што за ова вели и божествениот Никола Кавасила: „Оваа Тајна е светлина за сите оние што веќе се имаат очистено од гревот, таа е очистување за оние што се чистат, а укрепување за сите оние што се борат против лукавиот и против страстите. На првите не им преостанува ништо друго, освен да ја примат светлината на светот, како и окото што е очистено од раски. Оние, пак, што се уште имаат потреба од чистење, што друго би можело да гиочисти? „Крвта на Синот Божји не очистува од кој било грев“ (1. Јован 1, 7), вели особено возљубениот од Христа Јован. Кој, пак, не знае за победата над лукавиот, дека само Христос ја извојува, Чиешто Тело се возвиши како единствена победа над гревот! Со него (Телото) Он може да им помогне на сите оние што се борат во она што и Сам претрпе и победи искушуван (Евреи 2, 18).6 Од досега спомнатото следува дека на секој степен од духовното восовршување на верниот треба да му се овозможи пристапување кон Светите Тајни. Верниот не треба да се оддалечува од причестувањето, чекајќи одредена духовна зрелост која, пак, без самите Свети Тајни никогаш нема да ја достигне.
Од друга страна, за опасноста од пројавувањето на рамнодушноста и на небрежноста при пристапувањето кон Светите Тајни, пишува Свети Теодор Студит: „Голема сила имаат исто така и солзите и скрушеноста, а пред се причестувањето со Светите Тајни, кон кои гледајќи ве како - не знам зошто небрежно - се однесувате, крајно се чудам. Се уште и има луѓе, кои во недела пристапуваат кон Таинствата; а кога се служи Литургија во другите денови, никој не пристапува. Се случувало, во манастирите, некогаш и секојдневно да се причестуваат оние што сакале; а сега ова многу ретко се случува, та дури може и воопшто да не се сретне."
„Ако денес никој не се лишува од обичната храна секојдневно и во случај да не ја вкуси крајно од ова се вознемирува; тогаш на што личи тоа, кога на сите им се нуди не обичен леб, туку Лебот на животот и не обична чаша, туку Чашата на бесмртноста и не се заинтересирани. Дали воопшто некој од нив вкусил, не сметајќи го тоа за неопходно? Каква неразумност и бесмислие! Ако ова се случувало досега, ве молам отсега да се потрудиме да не го дозволиме повеќе, знаејќи ја силата на овој дар Божји; туку секогаш со сите сили, очистувајќи се себеси, да пристапуваме и да се причестуваме со Светите и осветителни Тајни. Мислам, нашиот напор многу ќе ни помогне да се зачуваме чисти, поттикнувајќи не кон ова (причастие) преку приготвувањето на самото очекување (на причестувањето). Со рамнодушноста, пак, кон причестувањето, на страстите им се остава поголема слобода и простор да не уловат."7
Свети Никола Кавасила оваа состојба ја разјаснува вака: „Од тие причини, секогаш имаме потреба од оваа Плот и се причестуваме постојано на свештената Трпеза, за делотворно да остане во нас законот на духот, и да не остане место да живее телото ниту, пак, да му се даде можност да падне на земја како на тешките тела кога ќе им се одземе поткрепата."
„Заради сево ова, Тајната е совршена и не постои ништо што би им било потребно на оние што учествуваат во неа, а таа да не им го дава истото во изобилство. Сепак, бидејќи слабиот материјал не го остава неизбришлив, зашто таа ризница ја имаме во глинени садови (2. Кор. 4,7), затоа овој лек го земаме не еднаш, туку постојано. Α потребно е Творецот постојано да се наоѓа близу до глината и да го возобновува и наѕидува ликот кога Тој ќе се изобличи. И ние да ја имаме постојано помошта од Лекарот, Кој ја исцелува материјата кога таа се распаѓа и да го поправа мислењето кога тоа заблудува, за да не продре кришум смртта. За ова Свети Апостол Павле вели: ...иако бевме мртви поради гревовите наши, не оживеа со Христа (Ефес. 2,5). И: ...Крвта Христова ќе ја очисти совеста наша од мртвите дела, за да му служиме на живиот Бог(Евр.9,14)."
Има и други значајни нешта околу причестувањето со Светите Тајни што треба да ги споменеме: - Чија икона претставува свештеникот кога служи Света Литургија? - Каков е односот помеѓу оној што богослужи и Христа?
Во таа смисла, како и од самите движења што свештеникот ги прави за време на Светата Литургија, јасно е дали тој ја сфаќа средишната Тајна на Црквата. - Какво значење има фактот што Христос е Оној Кој принесува и Кој се принесува, Кој прима и Кој се раздава? - Како се случува единството во верата и заедницата на Светиот Дух пред да се причестиме и што значи тоа? - На кој начин единствено ние можеме самите себеси и еден со друг и сиот наш живот на Христа Бога да Му го предадеме, што воедно е и целта на Светата Литургија? Но засега особено е битно да го знаеме следново:
Црквата во Светата Литургија, во собраниот народ околу својот Епископ, се пројавува како икона на идното Царство. Во Светата Литургија ги надминуваме сите поделби што ни ги наметнува природата и заедницата во којашто живееме. Сите сме едно во Христа, сите сме Тело Христово и членови помеѓу себе и на тоа Тело истовремено. Нашиот живот, духовното растење и спасение во Црквата се соборни. Светот, пак, во којшто живееме е икона на пеколот во смисла на падот, гревот, раздорот, нееднаквоста. Во Светата Литургија не смееме да воведуваме елементи од овој свет. На пример, не може да се служи Литургија во која ќе се причестат само болни или само студенти или само војници и сл., како што се случува во една сестринска православна Црква. Ниту, пак, може да се служи Литургија само за свештеникот или за свештениците, во којашто единствено тие имаат право да се причестат. Зарем и нашата литургиска молитва не е таква: „И удостој не со Твојата моќна рака да ни го преподадеш пречистото Тело и чеснаКрв, а преку нас и на сиот народ!“ Пристапувањето кон Светите Тајни е подеднакво за сите, зашто се случува личносен, а не магиски, од чинот предусловен пристап кон нив. Еве што за ова прашање вели составувачот на службата на Литургијата, Светиот Златоуст: „Постојат моменти кога еден свештеник не се разликува од еден лаик, особено кога пристапуваат кон Светите Тајни. На сите нас тие ни се принесуваат подеднакво. Не како во Стариот Завет, каде што една храна беше за свештениците а друга за народот, а и каде што на народот не му беше дозволено да учествува во она што беше определено за свештениците. Сега не се случува тоа, туку на сите ни се принесува истото Тело и истата Чаша. „8
Она што не удостојува да се причестиме не е нашата служба, која било да е таа, па дури и свештеничка, туку нашата љубов и личносен однос со Бога и со ближниот. Колку повеќе се предаваме себеси како принос и жртва на Бога за спасение на светот толку повеќе стануваме подобни на Христа и поподготвени за заедница и за Причест со Него. И не само тоа туку од свештеникот, како носител на поголем дар, се бара и поголема подготовка.
“...зашто во средиштето на заедницата мора да постои некој што, токму како Христос, нема ништо што би било негово, но во кого и преку кого секој може да го открие својот пат.
Суштината на свештенството, според зборовите на Светиот Апостол Павле, е да им се биде на сите се (1. Кор. 9, 22), на секого да му се биде Христос. Христос немал приватен, индивидуален живот. Христос немал време за Себе. Он целиот Себеси се дал на човекот и со тоа себепринесување не спасил нас и станал наш Господ, Учител и Владика. Α ние, секако, не сме подготвени на тоа. Но, тоа е идејата која што човекот го прави свештеник. Човек кој сака да разговара за службите и одеждите се уште не е свештеник. Вистински свештеник е оној што барем само еднаш во својот живот го почувствувал значењето на Христовите зборови: Јас дојдов да фрлам оган на земјата и колку би сакал да се беше разгорел! (Лука 12, 49). Свештеникот, кој е ракоположен во средиштето на Црквата, на Светата Евхаристија е оној што Го прави Христа присутен, кој ја претставува Христовата грижа, Христовата љубов, Христовото учење, но во многу реална смисла."'
Соочени со Преданието на Црквата дека Светата Литургија и причестувањето со Телото и Крвта Христови се остварување и полнота и смисла на нашиот живот во Црквата како Тело Христово и со обичајот или традицијата што кај нас постои, кога на пристапувањето кон Светите Тајни се гледа како на некој особено значаен дел од животот на Црквата, но сепак само дел, и тоанајчесто не најзначаен, треба најсериозно да се запрашаме како ќе продолжиме понатаму! Дали ќе ги следиме Светите отци и ќе растеме заедно со нив во благодатната заедница на спасението и обожувањето или, пак, крвта што тие ја пролеаја за чистотата на православната вера и живот ќе падне врз нас и врз нашите деца? Зашто без Мене не можете ништо да направите, вели Богочовекот Христос.
1. Според факсимил од оригиналниот документ, доносител и потписник на оваа одлука на Светиот Собор е и Митрополитот Скопски Антим.
2.КАНОН 8.
Ако некој епископ, презвитер, ѓакон или кој било од свештеничкиот чин при принесување на даровите не се причести, да ја каже причината и ако е основана, добива простување. Ако, пак, не ја кажува, да се одлачи (разреши) како предизвикувач на забуни во народот и подозрение кон оној што го совршува свештениот принос како да не го извршил правилно приносот.
Објаснување (ερμηνεία)
Постоечкиот Канон вели, сите и особено свештените лица да бидат подготвени и достојни да се причестат со Светите Тајни кога се совршува приносот или свештенодејствието на Телото Господово. Ако, пак, некој од нив е присутен на Божествената Литургија а не се причести, нека ја каже причината заради која не се причестил и ако е оправдана и основана, нека му биде простено; ако, пак, не сака да ја каже, да се одлачи. Зашто предизвикува забуна кај народот, со тоа што дава повод да се посомнева мнозинството дека свештеникот што ја служел Литургијата е недостоен, па затоа не сака да се причести од него.
(Од постоечкиот Канон се разрешува навидум противречноста, која се раѓа помеѓу него и следниот, Деветти Апостолски Канон и ставот на Свети Јован Златоуст и кај преостанатите Правила и Собори на отците. Зашто овој Апостолски Канон заповеда да се одлачуваат сите Христијани кои присуствуваат на Литургија и ги слушаат Писмата, а не се причестуваат. И Златоуст вели да излегуваат надвор од Црквата и да не се молат заедно со верните оние кои не се подготвени да се причестат. Вели (Трета Омилија кон Ефесјаните): „Не си достоен да се причестиш? Тогаш не си достоен ни да се молиш заедно со оние кои се достојни да се причестат. Го слушаш ѓаконот кој вели, „Вие кои сте во покајание излезете/ Оние кои не се причестуваат во покајание се. Зошто, слушајќи го ѓаконот кога вели „Вие кои не можете да се молите, излезете“, стоиш бесрамно и не излегуваш?“ Α пак, Светите канони на Соборите и на отците, на многу места го заповедаат спротивното, да стојат заедно со верните и да се молат заедно со нив на Литургија и оние што се во покајание, само да не се причестуваат. Оваа навидум спротивност ја разрешува и помирува овој Осми Канон, заповедувајќи му на оној што заедно се моли со верните а не се причестува, да ја кажува причината што го спречува да се причести. Зашто на овој начин и се моли заедно докрај и не се причестува, а не се одлачува, зашто возможно е да му се случи нешто човечко, то ест или вода да се напил, или да повратил, или нешто друго да му се случило.)
КАНОН9.
Сите верни, кои влегуваат во црква и ги слушаат Писмата, а не достојуваат на молитва и на Света Причест, тие, како такви кои во црквата причинуваат неред, треба да се одлачат.
Објаснување (ερμηνεία)
И двајцата толкувачи на Светите канони, Зонара и Валсамон, објаснувајќи го овој Апостолски канон, согласно велат дека оние Христијани кои влегуваат во црква за време на Божествената Литургија и ги слушаат Божествените Писма, а не остануваат докрај ниту, пак, се причестуваат, тие треба да се одлачат како предизвикувачи на неред во Црквата. ИЗонара вели буквално: „Овој Канон бара кога се принесува жртва докрај да се остане на молитва и на Света Причест“. Зашто од лаиците се барало тогаш постојано да се причестуваат. Α пак, Валсамон вели: „Она што го одредува овој Канон е многу строго, зашто ги одлачува оние што се воцрковуваат, а коишто не остануваат докрај ниту се причестуваат“.
(Овој канон препорачува постојано причестување, иако Валсамон за Осмиот Апостолски канон вели дека е невозможно да се причестуваат Христијаните постојано: еве каде овој канон го замолкнува, заради што (Валсамон) неволно исповеда дека истиот е престрог, зашто ги одлачува оние што си одат, а не се причестуваат. Зарем, Светите Апостоли сакале да озаконат невозможна работа? Затоа канонот не вели секој ден, туку истото важи за оние што не ја дочекуваат Светата Причест тогаш кога се совршува Божествената Литургија. Оние што не го разбираат канонот и велат дека истиот ги одлачува, оние кои не достојуваат на Литургија се додека не се причестат достојните, ги замолкнува Матеј Властарис (Зачало 1, Глава 25) велејќи: „Јас мислам дека древните Христијани како што се трудеа да веруваат правилно така се трудеа и да живеат правилно. Заради тоа, многу други обичаи кои се наведуваат во Божествените канони, вообичаено во тоа време, сега во напште времиња се поинакви и различни. Такви не направи изопачениот и небрежен живот што го живееме, што ниту можеме да веруваме оти Христијаните некојпат достигнаа толкава добродетел што се причестуваа на секоја Литургија којашто се служеше."
Согласност (συμφωνία)
Согласно со овој канон, определува и Второто правило од Антиохискиот Собор велејќи: „Сите оние, што влегуваат во црква за време на Божествената Литургија и ги слушаат Писмата, но се отклонуваат од Светата Причест, спротивно на редот (под изговор на божемно благочестие и смиреноумие, според толкувањето на одличниот толкувач Зонара), овие, велам, нека се одлачат.“ Постојаното причестување го потврдува и 66-то правило на Шестиот Вселенски Собор, заповедувајќи им на Христијаните во целата Светла Седмица дапребиваат во пеење на псалми и химни и да се насладуваат со Светите Тајни. Но и од Третиот Канон на Свети Тимотеј се заклучува постојаноста на причестувањето. Кога тој му разрешува да се причестува на оној што е демонизиран, само не секој ден туку само во недела, (во други ракописи е напишано, „само повремено') следствено е дека на недемонизираните им се разрешува да се причестуваат уште почесто. Некои велат дека заради ова Тимотеј во Третиот Канон заповеда во сабота и во недела да не се состануваат брачните двојки, во взаемна согласност со цел да се причестуваат, зашто во тоа време само во овие денови се совршувала Божествената Литургија. Ова нивно мислење го потврдува и Божествениот Јустин, велејќи во Втората Апологија дека: „Во денот на сонцето, кој е недела, се собираа сите Христијани во црквите (кои заради ова и се нарекувале Господови денови) и ги примаа Божествените Тајни.“ Оти секогаш Христијаните треба често да се причестуваат, од Запад сведочи Божествениот Амвросиј, велејќи го ова: „Гледаме многу браќа како небрежно се собираат во Црква и како, особено во неделите, не се присутни на Тајните“. И истиот повторно ги обвинува оние што не се причестуваат постојано и вели за мистичниот леб: „Бог ни го даде нам овој леб за секојдневен, а ние него го правиме годишен“. Од Азија, пак, особено Божествениот Златоуст го бара честото причестување од Христијаните. Погледни во предговорот на толкувањето на осмото Слово на Посланието кон Римјаните, во толкувањето на Делата Апостолски, петтата Беседа на Првото Послание кон Тимотеја, седумнаесеттата Беседа од толкувањето на Посланието кон Ефесјаните, Слово кон оние што отстапуваат од Светите собранија, Беседа дваесет и осма на толкувањето на Првото Послание кон Коринтјаните; Слово за блажениот Филогонион; Слово за постот и друго. Од ова види колку се бори и колку говори неговиот благоглаголлив јазик за да ги поттикне Христијаните во она време да се причестуваат достојно и постојано. Погледни го и посланието на Великиот Василиј кон Кесарија Патрикија и Првото Слово за Крштевањето. Но и оној што посветува внимание на молитвите низ целата Божествена Литургија, зар не гледа јаснодека сите се стремат кон тоа да се причестуваат собраните Христијани на Литургија, оние што се достојни.
(Послание од книгата „Слово од Елеуса“)
Извор: МПЦ-ОА
