Како последица на она што Црквата е, а тоа е – заедница на живи и упокоени членови, но и на верата во воскресението и праведниот Суд Божји, се јавува принесувањето на молитви за „блажен покој“ на оние кои се упокоиле во Христа. При вршењето на помени и молитви за упокоените, Црквата се раководи од апостолската заповед да се молиме едни за други и за сите луѓе. „Молете се еден за друг“ (Јк. 5, 16), и „живееме ли, умираме ли, Господови сме“ (Рим. 14, 8).
Во Православната Црква, задушниците (како што кажува самото име, денови за-душа), ја засилуваат и обновуваат нашата свест дека ние, како живи членови, и претходно упокоените христијани сме роднини, еден неразделив жив организам, една и иста жива Црква. Нашта должност е во овие денови да се молиме, како дома или во келија, така и во Црквите и на почивалиштата (гробовите), но и да твориме милостиња за душите на упокоените, со длабоко уверување дека Бог ќе ги прими приносите направени за покој на душите на оние за коишто се принесени.
Во Црквата има два вида на задушници: засебни и општи. Засебните се одржуваат од семејствата, за своите упокоени роднини, а општите ги назначува Црквата, грижејќи се за сите свои упокоени членови. Секоја сабота, Црквата во своите молитви се обраќа кон сите светии, сеќавајќи се на сите претходно упокоени отци и мајки, браќа и сестри наши.
Покрај овие општи саботи, извесни се некои денови од црковната година кога се врши општ помен за сите упокоени. Меѓу нив спаѓа и велигденската задушница.
Што е потребно за парастос?
За парастос се потребни варена пченица (коливо), свеќа и малку вино.
Варената пченица се нарекува уште и коливо. Самиот термин има грчко потекло, и доаѓа од зборот ο κολλιβος, што првично означувал мерка за тежина на злато колку пченично зрно; подоцна овој збор означувал ситни пари, односно монети од мала вредност. Од ова основно значење настанува зборот το κολλιβον, што означува вид на колач од пченица или варена пченица, која се принесува за спомен на упокоените светии (можеби звучи соблазнително, но во Црквата сите оние кои во Христа се облекле се нарекуваат светии, зашто свет е нивниот Отец, по дарот на восиновувањето Христово).
Коливото нè потсетува на воскреснието, оти – како што полјоделецот оди на нива и сее пченица, па пченичното зрно гние во земјата, за подоцна од тоа изгниено зрно да излезе нов плод, така и телата на нашите покојници се предаваат во земјата, кадешто гнијат, за потоа, за време на Второто Христово пришествие истите тие тела да воскреснат за живот вечен.
За ова сведочат и Господовите зборови: „ако зрното пченично, што паднало на земја, не умре, останува само; а ако умре – ќе донесе голем плод“ (Јн. 12, 24).
Свеќата, пак, ја символизира светлината на вечниот живот кон кого преминува душата на упокоениот. Бог е Светлина, и Тој живее во непристапна Светлина. Запалената свеќа исто така ја означува и топлината на нашата љубов, топлината на молитвите кои ги принесуваме за душата на покојните.
Виното е символ на Христовата победа над смртта; она што можеби историски влијаело на присуството на виното на парастосите што се извршуваат на почивалиштата е монашкиот обичај на откопување на гробовите на три години од упокојувањето на човекот. Имено, доколку при откопувањето, браќата виделе дела телото на упокоениот е распаднато, и останале само неговите коски, тие ги ваделе коските и ги измивале во вино, положувајќи ги подоцна во посебна костурница. На тој начин нив им се откривало дека покојниот живеел праведен живот.(Agapi)
Молитвеното спомнување на упокоените во Господа отци, браќа и сестри наши постои во Црквата Христова уште од самиот почеток, како апостолско предание. Сведоштво за ова наоѓаме во светите древни Литургии кои се служеле и се уште се служат во православната Црква. Сите тие содржат во себе молитви за упокоените. А тоа несомнено ни покажува дека уште од добата на Апостолите, кои на светата Црква богоподобно и го предале чинот на божествената Литургија, немало време во кое христијаните не се молеле за своите упокоени ближни, и тоа при извршувањето на најважното од сите богослуженија – Литургијата. Св. Григориј Нисиски поучува: „Ништо неразумно, ништо бескорисно не ни предале Христовите проповедници и ученици, а да не е прифатено насекаде во Црквата Божја. Да се прави спомен за упокоените во правата вера за време на божествената и преславна Тајна е многу богоугодно и корисно дело“ (Наведено кај св. Јован Дамаскин во Словото за упокоените со вера). Во истиот дух ни говори и св. Јован Златоуст во својата трета толкувачка беседа за Посланието до Филипјаните: „Кога целиот народ и свештен собор стои со воздигнати раце кон небото пред страшната Жртва, како тогаш нема да го смилостивиме Бога, молејќи се за нив (т.е. за упокоените)? Но тоа важи само за оние кои се упокоиле со вера“. И на друго место (21. Беседа за Делата Апостолски) тој вели: „Се уште постои, навистина постои можност доколку сакаме да ја олеснеме казната на починатиот грешник. Ако често се молиме и делиме милостина за него, макар да бил тој недостоен сам по себе, Бог ќе не услиши. Кога поради апостолот Павле спасувал други и поради едни поштедувал други, како не ќе го направи истото и за нас?“
Така, светите отци нe поттикнуваат секогаш да се молиме и да правиме добри дела за покој на душите на починатите, но тие богомудро издвоиле неколку денови во годината – задушници, кога правиме посебен, заеднички молитвен спомен за сите упокоени во вистинската вера, од прататкото Адама, па се до денес. Сега, кога богослужбено се подготвуваме и итаме во пресрет на благодатните денови на светиот Велигденски Пост, пред нас се отвора една таинствена врата која ги поврзува живите и упокоените; таа врата е Месопусната сабота. Големиот литургичар и некогашен професор на славната Битолска богословија, архимандрит Кипријан Керн, во своето прекрасно дело „Молитвени Кринови“ пишува: „На месопусната сабота... Црквата ги спомнува сите, од почетокот починати луѓе... Пред погледот на Црквата минуваат милијардите и милијарди заспани отци и браќа наши, сите оние на кои не им ги знаеме имињата, кои одамна немаа овде, меѓу нас, пријатели што би ги спомнале во своите молитви... Сите нив ги спомнува Црквата, никого не заборавајќи, и сите тие се јавуваат пред нејзиниот поглед, и во ова заедничко собирање, таа ги спомнува сите од почетокот заспани чеда, и богати и сиромашни, и брачни и монаси, и цареви и слуги – сите оние кои веќе не напуштиле“ (Охрид 2002, 282-283).
„Спомни си, Господи, за сите починати со надеж за воскресение и живот вечен – за отците и браќата наши, сестрите, за оние кои паднале на браникот за верата и татковината, и за сите православни христијани што овде и насекаде лежат, и при светиите Твои, каде што сјае светлината на Твоето лице, всели ги; и нас помилувај не, зашто си Добар и Човекољубец. Амин!“ (Бигорски манастир)
(Извадок)
6ти февруари 2021 лето Господово
Недела на блудниот син
