На почетокот на Божиќниот пост
(Потсетник за оние кои постат)
Свештеник Тарасиј Борозенец
На почеткот на црковната година, ова е прв многудневен пост и за да го поминеме во полза за духот, душата и телото, важно е да се присетиме за суштината на постотт, за неговите најважни и главни плодови:
Суштина на постот
По својата суштина постот е особено време кое е востановено од Црквата за засилена работ на човекот над своето спасение заради Христа.
Времето на постот се разликува од останатото време на црковната година по својата интензивност и поголемиот обем на аскетска работа над себеси.
Содржина на посотот
Работата нас себеси во време на постот претпотоставува засилен троен духовен, душевен и телесен труд, бидејќи човекот е троен и се состои од дух, душа и тело1.
Како прво, духовниот труд во себе вклучува, длабоко изучување на Божественото Откровение, преку кое Бог му се обраќа на човештвото, а како второ, внимателна молитва, преку која човекот му одговара на Бог, стапувајќи со него во духовно општење, а како трето, регуларно, систематско учество во таинствата на Исповедта и Причеста, кои што благодатно го соединуваат човекот со Христос, а како четврто, вежбање во трезвение или духовно расудување, блаодарение на кое човекот се учи да ги разликува помислите кои приоѓаат на неговиот ум по нивното потекло и по нивните последици, отфрлајќи го лукавите и примајќи ги благите, и како петто, дела на милосрдие, кои во пракса ја јавуваат љубовта кон Бог и ближниот.
Со помош на сите овие начини и средства верникот се отвора за задобивање или стекнување на осветувачката благодат Божја, која преку духот се излива на душата и телото на човекот, правејќи го храм на Духот Свет, давајќи му сила да се спротистави на гревот и да го следи праведниот пат на служење на Бог и ближниот2.
Душевниот труд претпоствуа, од една страна, наситување и исполнување на расудокот со светли и вистински мисли, волјата – со добри желби, емоциите – со чисти и светли чувства, а од друга страна – воздржување на расудокот од лажни и суетни идеи, волјата – од зли и световни желби, емоционалната сфера – од скверни и лукави чувства и впечатоци.
Телесниот или плотскиот труд се изразува во потчинување на телото на душата и духот, кои пак, редум, му се потчинуваат на Бог, со исполнување на Неговата волја. Заради тоа телото се ослабнува, се истенчува и се олеснува со воздржување од храна од животинско потекло, понекогаш со глад, со избегнување на чувствените наслади ( похотта на плотта и очите), аскетски вежби (поклони), со физички труд, со трпеливо поднесување на болестите и страданијата.
Со помош на тие душевно-телесни начини и средства се достигнува ослободување на човекот ос власта на овој свет, од зависностите и приврзаностите кон суетното земно постоење, заради љубовта кон Бог, по зборовите на Евангелието:
“Не го љубете светот, ниту она што е в светот: кој го љуби светот, во него нема љубов Очева. Оти се што е во светот: похотта на плотта, похотта на очите и гордост на животот, не е од Отецот, туку од овој свет “(1Ин. 2, 15–16).
На таков начин, за време на постот верните засилено работат на тоа, за да се исцелат себеси според образот и подобието Божјо, востановувајќи ја првосоздадената иерархија на целото човечко суштество, неговите дух, душа и тело, обединети, впоредочени, исполнети и осветени со благодатта Божја3.
Иерархија на постот
Во постот, како и во сето останато време, следува на прво место да се стави духовното, душевното – на второ, а телесното – на трето. Постот – е, пред се, духовен труд, потоа – душевни услиби и најнакрај – телесно воздржување.
Недопустливо е да се сведува постот исклучиво на телесно воздржување, заборавајќи за неговите духовни и душевни делови, да се претпочита телесното воздржание на душевно – духовниот труд. Понискиот, телесен дел на постот секогаш треба да биде потчинет во однос на повискиот – душевниот и духовниот.
Доколку духовно-душевниот дел на постот е неизменлив и задолжителен за сите верни, тогаш телесениот е релационен и варијабилен, бидејќи зависи од возраста, телесното здравје и можностите на човечкиот организам.
Во полна мера, строго според Уставот телесно можат да постат младите и возрасните здрави луѓе. За другите категории на верни во Црквата се предвидени различни мерки на полесен телесен пост, кои зависат од возрасните и медицински особености на луѓето. На пример за луѓето, кои страдаат од тешки болести, кога постои реална загрозеност на нивното здравје, телесното воздржување во храна се заменува. Неговата улога за нив се исполнува со трпеливо поднесување на страданијата и маките.
Затоа, според зборовите на апостолот:
“Оној кој јаде, да не го осудува оној, кој не јаде; и оној кој не јаде, да не го осудува оној, кој јаде затоа што Бог го прифатил него. Кој ги разликува деновите, заради Господ ги разликува; и оној кој не ги разликува, заради Господ не ги разликува. Кој јаде, заради Господа јаде, затоа што му благодари на Бог; и кој не јаде, заради Господа не јаде и му благодарни на Бог.” (Рим. 14; 3, 6).
Слобода на постот
Кога постот се сведува исклучиво на телесно воздржание, тогаш тој ја губи својата позитивна содржина, се претвора во збир од забрани, во обично “не треба”, во “брeмиња тешки” (Мф. 23, 4). Кога постот се исполнува како духовно-душевно- телесен подвиг, т.е. кога ја сочувува својата содржинска полнота, тогаш во аголoт на главата се става духовно –душевното “можно”, кое го прави него “духовна пролет”4.
Постот - не е ограничување и неслобода, како што многумина го разбираат, туку простор за познание на Вистината и слободата која произлегува од тоа познание.
“Тогаш им кажал Исус на евреите кои поверувале во Него: ако останете во словото Мое, тогаш вистина сте Мои ученици и ќе ја познаете вистината и вистината ќе ве ослободи” (Ин. 8, 31–32).
Да, за време на постот се стеснуваат плотта и душата, но тоа се прави само заради тоа, да се даде потполна слобода на духот и на кардиналните сили на душата.
Мотивација на постот
За да биде постот автентичен и спасителен, сета таа духовно – душевно – телесна работа треба да се извршува заради Христа. Тоа значи, дека единствена мотивација на човекот треба да биде желбата да му се угоди на Господ, стремежот да се исполни Неговата волја, решеноста сецело да се уподобиме на Него според начинот на живот5.
Да се пости треба, не за себе, не за кого било друг и што било друго, туку исклучиво заради Господ.
Во спротивен случај имаме работа со замена на постот, со негово фалсифицирње и искривување, кога формално, само однадвор, тој како да се исполнува, а по својата суштина не.
Искривувања на постот
За жал, постот за многумина често се искривува во диета или (не толку често, за некои) – во средство на своевидно “аскетско” самоутврдување и суетољубие. На крајот тој престанува да биде начин на спасение на човекот, пат кој води во Царството Небесно, се претвора во едно од земните суетни работи.
Вистинскиот пост треба да ја исполни функцијата на отстранување на човекот од овој свет, а не да го приврзува човекот кон светскта суета. Последното произлегува, кога ние ги потчинуваме постот на своите земни интереси – чистење на организмот, слабеење, штедење, желба да предизвикаме впечаток кај околината итн.
Во голема мера благодарение на постот христијаните го исполнуват призивот Христов да бидат во светот но, да не бидат од светот. (сп. Ин. 15,19). Имено, постот го восредоточува сето внимание на верниот на тоа, што Светите оци го нарекувале богомислие и богопознание, со други зборови, на стремење кон Царството Божјо.
Плодовите на постот
Кога постот се извршува правилно, тогаш со благодатта Божја кај човекот се искоренува страста на гордоста, суетата, самооправдувањето, осудувањето и своеволието, наместо и кои се вкоренуваат добродетелите на смирението, кротоста, покајанието и послушанието.
Постот е призван да стане за нас време за борба со гревовните навики, време на формирање и утврдување на навиките на праведните.
Тие добродетелни навики и се вистинските, правилни плодови на постот. Ако таквите плодови не се видливи, значи дека, постот испаднал бесполезен за човекот, значи дека додека тој течел се случила некаква сериозна грешка.
Духовна ревизија
Од таа причина, за да може постот да даде спасително – плодотворни резулати, на почеткот секој верник треба да напави духовна ревизија на самиот себе и да и одговори на следните прашања:
- Во што е суштината на постот?
• Какви се неговите главни делови?
• Каков е нивниот редослед и односи?
• Заради кого и заради што треба да постите?
• Какви се основните задачи и конечната цел на постот?
Ако праведно и чесно одговориме на овие прашања, ние можеме осознаено, трезвено, одговорно, правилно и плдотворно да го извршиме делото на нашето спасение во текот на постот кој ќе биде за нас радостен пост6.
3 декабря 2024 г.
[1] Лука (Војно-Јасенецки), свт. Дух, душа и тело. М.: Образ, 2011.
[2] За целта на нашиот христијански живот, Беседа на преподобниот Серафим Саровски со Н.А. Мотовилов. Киев: Киево-Печерска Успенска лавра, 2013
[3] Григориј Нисски, свт. За устројството на човекот/ Дела. М.: Тип. В. Готье, 1861–1871. Ч. 1. 1861. – С. 76–222.
[4] Антонийј (Блум), Митр. Пост – пролет духовна.
[5] Јоанн Кронштадтски, св. прав. Мојот живот во Христа или минути на духовно трезвение и созерцание, благоговејно чувство, душевно исправување и покој во Бога:
Извадок од дневникот на протоерејот Јован Илич Сергиев Т. 1–2. СПб., 1893.
[6] Николај Србски, свт. Слово за постот.
Превод од руски: М. Б.
Линк: https://pravoslavie.ru/165142.html
