Проблемот на современото монаштво
„Но бидете совршени, како што е совршен вашиот Отец небесен“ (Матеј 5, 48).
Сведоци сме дека современиот монах, живеејќи во манастирски услови, има можност да избере помеѓу доброто и совршеното, и дека тој најчесто го избира доброто наместо совршеното. Тоа е неговата прва карактеристика, препознатливиот белег. Христијанинот во светот, живеејќи во световни услови, најчесто има можност да избере само помеѓу доброто и лошото. Ако тој го избере доброто, тогаш која е разликата помеѓу добриот христијанин и добриот монах? На ова прашање вие сакам да ми одговорите на крајот од оваа поука. Јас само ќе ви помогнам.
Ако некој сака да биде совршен монах, знаеме добро дека таквиот најнапред треба да умре за светот, да постигне потполно туѓинување (она што сме го објаснувале како екстремно одрекување од светот), сѐ до добивањето на дарот на умносрдечната молитва. За ова многу пати до сега сме говореле и пишувале. Своеволна комуникација со светот, пред добивањето на дарот на умносрдечната молитва, за монахот со сигурност значи задоволување на некоја страст, а токму страстите го држат срцето затворено за спомнатиот вид и квалитет на молитва. Дури и задоволството што го предизвикува комуникацијата со светот, иако извршена по послушание, е многу штетно од аспект на совршенството. Што вели Евангелието за монахот кој не умрел за светот: „Вистина, вистина ви велам, ако пченичното зрно не падне во земјата и не умре, останува само; а ако умре, донесува многу плод“ (Јован 6, 12). Замислете – останува само!? Овој збор „само“ бара уште цела една посебна беседа, но вие размислете сами што значи тоа.
И уште во Евангелието се вели: „ги знам делатa твои: ти не си ни студен ни жежок; о, да беше студен или жежок! Така, бидејќи си млак, и не жежок, ниту студен, ќе те изблувам од устата Своја“ (Откровение 3, 15-16). Оној што е лош монах, е студен; оној што го избрал доброто наместо совршеното, е млак; а совршениот е жежок. Добрите се млаки бидејќи мислат дека ништо лошо не прават, се држат формално за некакви правила и постепено го губат почетното покајание – без свест дека треба нешто да променат. Живеат живот без даровите на Светиот Дух – изблуени од устата Негова. Лошите многу повеќе имаат прилика да се покајат, затоа што барем знаат дека се лоши и имаат свест дека треба нешто да променат, како што Христос вели во Евангелието: „Вистина ви велам, дека митниците и блудниците ќе ве испреварат во царството Божјо“ (Матеј 21, 31).
Јас само би го дообјаснил претходно кажаното со следниов дел од Евангелието: „Да бевте од овој свет, тогаш светот ќе го љубеше своето; но бидејќи не сте од светот, туку Јас ве избрав од светот – затоа светот и ве мрази“ (Јован 15, 19). Се сеќавате како сум ви говорел за ова: Господ сè мудро устроил за наше спасение и духовно растење. На првиот степен од духовниот раст, чистењето на срцето од страстите, демонот има дозвола да нè нападне само од внатре преку помислите што ни ги предлага, а согласно страстите од коишто сме заробени. На вториот степен, просветлувањето на умот, демонот нема сила да нè нападне од внатре бидејќи срцето е доволно очистено од страстите (така што ние не сме дел од светот, или поинаку речено, под контрола на демонот); и за да го поттикне непреобразениот дел од нив, тој има дозвола да користи не само помисли туку и реално искушение преку луѓето, неговите слуги (кои се дел од светот т.е. под контрола на демонот).
Значи, кој е тој „свет“ што нè мрази? Според светите Отци, тоа се демоните како и луѓето коишто, наоѓајќи се под нивна контрола, ја исполнуваат нивната волја. А кој не е дел од светот? Само кога сме во апсолутно (слепо, или, совршено) послушание на нашиот духовен отец, односно кога сме вистински на патот на очистувањето на нашето срце или кога веќе доволно сме го очистиле срцето од страстите и сме го добиле дарот на молитвата во срцето, ние престануваме да бидеме дел од светот. Апсолутното послушание е подвиг којшто е карактеристичен само за првиот степен од духовниот раст, а не и понатаму. Оние чие срце е заробено од страстите (и затоа не го знаат местото на срцето и го немаат дарот на умносрдечната молитва), а не се ни во послушание кон духовен отец, се сè уште дел од светот.
Светот го гледа како добар монахот што го одбрал доброто наместо совршеното, го фали, го препознава своето – тоа е втора карактеристика на таквиот монах. Додека, пак, совршениот монах го гледа како луд, опрелестен, грешен, во најдобар случај чуден и несфатлив. Затоа, секогаш кога светот нè фали и вели дека сме добри, а ние сме уште на првиот степен од духовниот раст, да го искористиме тоа и да се потсетиме – дека сме ја утнале работата.
Вака отец Агатон го опиша современиот добар монах:
– Добриот монах не прави ништо лошо, се воздржува од грев, оди на служби, служи Литургија, пее на певница, го гради и го чува манастирот; прима посетители, ги советува; има мобилен телефон; има свој вебсајт; има фејсбук профил преку кој изложува лични информации, поуки од светите Отци, поставува духовна музика; преку интернет се интересира за актуелната состојба на Црквата, прима корисни информации за случувањата во светот, комуницира итн. Се занимава со сѐ и сешто освен со умносрдечната молитва.
Сестра Леонтија, пак, ни го објасни зборот „само“:
– Зборовите „ако зрното пченично што паднало на земја не умре, останува само; а ако умре, ќе донесе голем плод“, во Евангелието (Јован 12, 24), значат дека ако монахот не умре за светот (своите страсти), останува сам – вон вистинска заедница со Бог и вон заедница со останатите околу себе. Давање на плод е добивањето на дарот на умносрдечна молитва и остварувањето вистинска личносна заедница со Бог и со останатите околу себе, со своите ближни.
И, еве како сестра Анастасија одговори на моето прашање поставено на почетокот, за разликата помеѓу добриот христијанин и добриот монах:
– Монахот е повикан на совршенство. Што значи тоа? Тоа значи дека не е повикан како монах да го остварува само она што е ‘добро’ – особено според критериумите на светот, туку е повикан на евангелско совршенство – „Бидете совршени како што е совршен вашиот Отец Небесен“ (Матеј 5, 48). Луѓето во светот се повикани, ако ништо друго, барем да прават добро, односно да го остваруваат тоа на дело. Но, ако монахот го остварува само она добро како и луѓето во светот, која е разликата помеѓу некој кој тоа го живее во светот, и монахот кој живее во манастир? Тоа значи дека човекот во светот на некој начин го исполнил својот повик, а монахот – не, бидејќи тој се одѕвал на повикот за совршенство, а не го исполнил.
Не го кажувам ова за од манастир да си одите дома или, не дај Боже, дека нема да се спасите. Ви кажувам едноставно дека ќе се спасите само самите себе – „останува само“. Исто како и тие што живеат и чинат добро во светот.
Митрополит Струмички Наум
