Во издание на Македонската православна епархија за Европа, деновиве излезе од печат книгата „Што напишав, напишав“ на Митрополитот Европски Пимен. Книгата се издава по повод 5-годишниот јубилеј од интронизациите на надлежните архиереи на Американско-канадската, Европската и Брегалничката епархија.
Амвон
(или нешто како вовед)
Како и секој воведен текст, така и овој има за цел, преку објаснувањето на суштината на насловниот збор амвон и преку објаснувањето на насловот на зборников на текстови „Што напишав, напишав“, да се објасни начинот на кој дојдов до идејата и како се формираше концептот на книгава што е пред вас, мои возљубени духовни чеда и мои поддржувачи за време на пишувањето на истата. Воедно, во него уште на почеток би ви заблагодарил на сите вас кои со вашите прашања за некои состојби во Црквата, општеството, но и од областа на теологијата ми бевте инспирација за актуелизирање на многу теми од овие сфери на кои се осврнав при пишувањето.
Зборот амвон е од грчко потекло, како и многу други термини кои Црквата Православна ги има во употреба уште од нејзините почетоци, па затоа е потребно да се побара превод. Така, во некои од преводите, амвонот може да го сретнеме како папок или испакнување на штитовите, но тоа нема директно да ни ја објасни суштината (освен ако папокот не го разбереме како центар на човечкото тело, а испакнувањето како центар на штитот којшто служи за одбраната од напади), бидејќи во Црквата ќе го сретнеме со ново значење, со директно значење на говорница (проповедална), односно како место од кое се читало Евангелие, апостол или некој старозаветен текст пред верниот народ за време на богослужбите, а потоа и се проповедало од него. Во таков случај повторно се враќаме кон првичното толкување, кон центарот, со тоа што овојпат проповедта и секое читање од амвонот, треба да ги разбереме како центар на развивање на верата.
Историски, амвонот го менувал местото, но не и улогата во Црквата, па така во базиликално изградените цркви од раните векови на Црквата, амвонот ќе го сретнеме на спојот на наосот (делот каде што стои народот за време на богослужбите) и олтарот (делот зад иконостасот, којшто е наменет за свештенството). Амвонот секогаш бил завртен кон верниот народ, а подигнат на неколку скалила од подот на црквата, за да може погледот на верниците да биде насочен кон проповедникот. Подоцна, во Православната Црква, местото на амвонот се сели пред иконостасот, како полукруг, од каде оној кој ја богослужи Светата Литургија чита Евангелие и проповеда, односно произнесува толкување на Евангелието или празнична беседа. Во некои од нашите цркви од крајот на 19. и почетокот на 20. век, амвонот го среќаваме и ден-денес, прилепен на одредена висина на некој од задните носечки столбови на храмот.
Но, треба ли секогаш беседата да биде врзана со амвонот? Размислувајќи за одговорот на ова прашање, се сетив на деновите кога почна да се возобновува општожителното монаштво во нашата света Црква, кога нашите тогаш млади и богобарателски души сонуваа да ја видат или да се населат на Света Гора Атонска. Се сетив дека тогаш од нашиот духовен отец, митрополитот Наум Струмички чувме збор кој многу нè утеши и ги смири нашите намери. Неговите зборови беа: Света Гора не е место, Света Гора е начин. Имајќи ги овие зборови секогаш на ум, затоа што се обвистинија низ практикувањето на монашкиот живот проследен со аскетско-исихастички подвиг низ Исусовата молитва, ќе одговорам во истиот дух, дека беседата не треба да биде врзана со амвонот, бидејќи и амвонот не е место, туку пред сè е начин. Само така амвонот ќе го разбереме и како насушна потреба за развивање на верата, како што напоменав погоре, и само така ќе ја разбереме неговата суштина, а не само формата.
Ако се вратиме во времето Христово, преку Евангелието ќе се увериме дека и Самиот Христос, аголниот камен на нашата вера христијанска, не користел говорница за проповед, туку го користел секое место за да ја објави својата спасителна проповед, било тоа да е некое природно возвишение, чамец рибарски... Тој начин го следеле и апостолите. Да се сетиме, на пример: на нивната проповед на Педесетница, на светиот апостол Филип во кочијата на етиопскиот великодостојник, на светиот апостол Петар во затворот, на светиот апостол Павле во Ареопагот, но и крај реката во Филипи... Тој пример го користеле и сите свети отци и маченици на Црквата Божја во нејзините први три века до официјализирањето на Црквата со Миланскиот едикт од 313 година.
И како ќе се развивала Црквата, и како ќе стигнела нејзината мисија до оние коишто никогаш не посетиле некој од храмовите нејзини, ако некогаш се врзела само со проповед од амвонот? Таквата проповед ќе била омеѓена само меѓу народот кој притекнувал во црква.
За да се избегне таа опасност, како што Христос и апостолите им ја давале проповедта на последувателите на различни начини и форми, не само што денес е дозволено туку уште повеќе е потребно, па оттаму и слободата да се менува и формата и медиумот за постигнување на што поголем ефект. Имајќи ги на ум сите овие примери на неврзување на беседата или проповедта со амвонот, односно на слободата која веќе
ја појаснив, како и на техничко-технолошкиот развој на општеството, се роди и концептот за оваа моја книга. Така, таа е составена од повеќе текстови изречени или напишани во различни пригоди и за различни потреби, но сепак, со една основна цел: да се приближи словото Божјо до народот, а народот до Бога, па да се разбие онаа стереотипна слика за Црквата – дека е конзервативна, а нејзиниот клир незаинтересиран за ништо друго освен за печалба.
Првото поглавје го сочинуваат три класични амвони – беседи изречени при мојата хиротонија во епископски чин, при мојата интронизација на чело на Македонската православна епархија за Европа, во Малме, во Кралството Шведска, и при поставувањето на камен-темелникот за изградба на црквата посветена на свети Наум Охридски во Тринген, Швајцарија. Овие беседи се ставени на почетокот на книгата, за да можат да послужат за споредба со другите начини на проповед, кои се разликуваат во формата и стилот, но сепак се задржуваат на суштината, односно на целта која треба да ја постигне секоја беседа.
Вториот дел е едно излагање на екуменските средби во духот на Асиз во Загреб, Република Хрватска, пред претставници на сите тамошни признати вери и вероисповеди. Се дебатираше на тема Верникот во промоција на семејните вредности, па овој текст е претставување на православниот став на оваа тема пред останатите конфесии.
Потоа следи извадок од едно Велигденско интервју за весникот „Дневник“, кое влезе во концептот на книгава како пример дека, ако е теолошки поткован и добро подготвен, новинарот може да постави суштински прашања, кои преку соодветните одговори можат да се претворат во една мини и некласична проповед која, пак, може некого од читателите да поттикне на размислување за верата, исто како што тоа може да го направи и богослужбената беседа изречена од амвонот.
Следното и најбројно поглавје се колумните, кои најпрвин почнав да ги пишувам за веб порталот „Кирилица“, за потоа, охрабрен од ефектот којшто го постигна првата колумна на порталот, да продолжам со пишување. Следеше предлогот од дневниот весник „Дневник“ да пишувам во еден период како замена, а подоцна и како редовен колумнист на истиот весник, а во последно време, поради обврските, само како повремен колумнист. Оваа практика на пишување колумни продолжи, па некои од нив се објавуваа и во весникот „Нова Македонија“, во печатеното издание на магазинот „Премин“, како и на веб порталот „Премин портал“, кој ги следеше и ги објави сите мои текстови, за што на уредништвото од сè срце им благодарам.
Неколку години наназад го користам и изданието на православниот џебен календар на нашата Европска епархија, за да испратам порака и поука до верниот народ од европската дијаспора, па така, две од тие посланици се поместени во петтото поглавје од книгава.
Во нејзин состав влегува и еден текст кој беше објавен во швајцарскиот кантонален весник „SurseerWoche“, а кој имаше за цел да ги разбие предрасудите на домородното швајцарско население кон нас Македонците, како православен народ, бидејќи изградбата на храмот во Тринген за нив беше прва средба со оваа вероисповед.
И на крај, како последен дел, е поместен предговорот на македонското издание на книгата „Огнената река“, којшто е своевидно објаснување на нејзината суштина, а кое воедно претставува и кратка проповед за суштината Божја, па затоа е поместена во нејзин состав.
Не би сакал а да не дадам објаснување за името на книгава, бидејќи на прв поглед насловот на книгава буди размислување дека тука прекинувам со пишување и дека, конечно, народот ќе одмори од моите текстови. Напротив, не станува збор за престанување со пишување, туку за заокружување на еден период.
Насловот е инспириран од 19. глава од Евангелието според светиот апостол Јован Богослов, а се цитирани зборовите на Понтиј Пилат. Во ова поглавје од светото Евангелие се зборува за измачувањето на Христа од страна на римската војска, под власт на Понтиј Пилат, но и за измачувањето на совеста на Пилат, кој барал начин да Го ослободи Исуса, особено по слушањето на зборовите дека Он е Син Божји. Од тој момент кај него почнала да работи не само совеста ами и стравот. Но, оние кои ја барале смртта на Синот Божји, постојано го зголемувале притисокот врз Пилата. Тој не само што прекумерно и преку своја волја им угодил со одлуката за распнување на Христа, туку од него се побарало да го промени текстот на табличката на која била испишана вината Христова од Исус Христос цар јудејски, во Оној кој сам се нарече цар јудејски (види Јован 19, 21). Пилат во тие моменти, сфаќајќи дека направил толку голем грев со одлуката за Христа, не сакал да се повлече ни при овој притисок. Сфатил дека стравот од гревот е многу поголем од стравот од во гнев и безумие паднатиот род јудејски. Сето тоа тежело од една страна, а од другa страна, лично верувам дека му се открило, соодветно на неговото покајание за извршеното злодело, и тоа дека ништо не е случајно на светот и дека не се случајни ни тие напишани зборови. Па, раководен од тоа, ги изрекол и овие клучни зборови: „Што напишав, напишав“ (Јован 19, 22); и, одговарајќи им на оние кои ја побарале казната за Христа, со овие зборови им одговорил дека верува во она што го напишал и стои зад напишаните зборови.
Сфаќајќи ги овие зборови на Пилата онака како што погоре напишав, Пилатовиот одговор го земав
за наслов на мојава книга, како одговор пред сите читатели дека и јас стојам зад сето она што сум го кажал, односно напишал на странициве што се пред вас.
Пред да се препуштите на читањето на содржината, би споменал уште нешто. Сите текстови што ја сочинуваат книгата се јавно објавени и беа подложени на критика, позитивна и негативна, преку коментарите од читателите или преку лична комуникација со некои од читателите. Сепак, верувам дека сите коментари не се исцрпени, особено што не се коментирани како собрани текстови, па оттука би бил благодарен да чујам или прочитам уште некој коментар, сметајќи дека тоа многу помага во развојот на стилот на секој автор.
На крај, би сакал да истакнам посебна благодарност на мојот сакан другар и секогаш интересен соговорник Агим Јонуз, кој го напиша предговорот на оваа книга, со што ѝ даде димензија на наднационална и надверска лектира.
Ресен, 5 април 2011
