Православие и/или Смрт

Дури и во американските мегалополиси, првата асоцијација на православен им е, на пример, припадност на јудеистичката религија

Паралелно со екстремно помодното психологизирање на христијанската духовност, во почетокот од овој трет христијански милениум, современите теолози и симпатизери на богословската мисла сe повеќе и почесто се зафаќаат со минуциозно сецирање и преисчитување на поимот православие - ортодоксија. Како да сакаат во него да разоткријат некое значење кое досега останало скриено за нашето познание. Но, ваквата претпоставка, за жал, ни од далеку не е точна. Причините за хипнотичкото медитирање врз овој поим во последно време не произлегуваат толку од противречностите во неговото разбирање, иако тезите кои ја застапуваат односната полисемантичка потка со инсистирање на ексклузивно елинистички, ексклузивно славјански, ексклузивно локалпатриотски или ексклузивно западњачки (либерализирани, глобализирани) нијанси се симптом за себе. Едноставно кажано, не се работи за тоа дека луѓето различно го разбираат, туку воопшто не разбираат што е тоа православие. Дури и во мошне фреквентните милјеа на американските мегалополиси, каде што се испреплетуваат без малку сите култури и религии, можете да сретнете луѓе, во основа религиозни, дури и активни членови на некоја христијанска деноминација, за кои првата асоцијација на одговорот дека сте православен им е, на пример, припадност на јудеистичката религија. За мнозинството, типично секуларизирани луѓе, ортодоксијата е, генерално, еднаква на религиозен фанатизам од непознат или универзален вид.

Која е причината за ваквиот вакуум во разбирањето на источното христијанство како православна вера? Причини, всушност, има повеќе. Клучна е секако недоволно активната и недоволно автентичната мисија на црквата. Во анемичната ангажираност која се огледа првенствено во промашувањето на целта. Од една страна, мошне често се потенцира важноста од учеството на црквата во животот на современиот човек. Се проповеда каритативен активизам како замена за подвижничкиот етос. Ова е пристапот на теолозите-либерали. Нивниот став е дека христијанството треба да му се приспособи на современиот живот. Дека црквата треба да се модернизира. Дека светото предание е археологија. Од есхатолошки аспект, тоа би значело дека она што е поставено на вечни и апсолутни основи треба да се приспособува и менува во зависност од трендот и актуелните тенденции на доминирачката цивилизација. А цивилизации се раѓаат и умираат.

Од друга страна, според становиштето на традиционалистите, како лек за духовната криза на современиот човек се нуди религиозниот маниризам во кој папагалски треба да се имитира некој пуритански модел на религиозност, сите негови форми и обрасци, без оглед на видливо анахроните несообразности со денешнината, сосема отфрлајќи ги објективните состојби и потреби на човекот жеден за Бога. За жал и мисијата на помодарците и мисијата на конзервативците, како што веќе рековме, ја промашува целта. Христијанството е вечно и универзално. Тоа не е ниту мода ниту култура, туку ново творение кое ги преобразува и трендовите и културите. Неговата динамична функција не се содржи и не може да се содржи во некаква апсурдна мимеза на актуелното или древното, туку во делотворната љубов со која тоа (Христовото евангелие) ја привлекува кон движење, кон преобразување, односно преумување и, конечно, кон спасение секоја личност поединечно. Како личност. Делотворната љубов, пак, трудот да му се прости на ближниот, да се почитува и љуби со сите негови слабости и доблести, во него да се види сопственото спасение, подеднакво му е современа и авангардна, ако сакате, и на времето на апостолите, и во ренесансата, па и денес.

На кој начин православната црква во нашево време, или поточно гетоизираните етнорелигиозни институции популарно наречени помесни цркви (и овој еуфемизам е симптом), го сведочат вечно живото и оживувачко евангелие на спасителот? И дали институционализираната религиозност е она во што се претвори малото Христово стадо, кое беше гонето од декадентните пагански религии на доцната антика за божемен атеизам, заради својата антирелигиозна и неформална организираност. Но, ако црквата е институција, па макар и небоземна институција, како што сакаат некои западно ориентирани теолози да ја наречат, дали човекот е во состојба да ја препознае како нешто различно од шаренилото на светските институции; како нешто што не му припаѓа на овој свет? Конечно, дали е поважно да го еманципираме нашиот современик од одбивноста кон ортодоксијата сфатена како верски фанатизам или од одбивноста кон каква било ортодоксија? Овие прашања елегантно можеме да ги прогласиме за реторички. И Понтиј Пилат би ни позавидел. Но, луѓето по белиот свет и понатаму нема да знаат дека покрај римокатолиците и реформистите, постои и некоја деноминација на православни христијани. Христијани кои го негуваат духот на автентичното христијанство од времето на апостолите. Дури кога вака ќе се расчлени сложенката право-славие започнуваат да се изројуваат безброј прашања и самопроверки, чиј најмал заеднички содржател е следново: дали на дело православието денес е токму тоа, чување и негување на духот и етосот на црквата од апостолско време? Есхатолошкиот оптимизам и едноставноста во духот на соборната љубов, која жителот на урбаната џунгла на Западот може да ја препознае и почувствува, а таа, новото творение, да го припитоми и освети.

Реалноста од оваа интерконтинентална перспектива е сосема поинаква. Ако и може да се распознае нешто, барем нешто поинакво, тогаш тоа е некое грчко православие, или руско православие итн., некакви мали етно-религиозни ентитети во кои се негува извесна локална ориентална духовна култура од христијански происход.

Ваквата маргинализирана позиција во свеста на другиот треба сериозно да не' растрезни. Црквата треба да егзистира кротко и скромно, истрајно и бескомпромисно, како и нејзиниот создател, но тоа не значи таа да биде гетоизирана однадвор или однатре. Она што е забележливо е дека и екстерната изолација, преку концептите на лаицитет, кои имаат добра поента (одвоеност на црквата и политиката), не се вулгарен социологизам во суштина, како и интерната изолација, преку робувањето на митолошката мегаломанија за предиспонирана богоизбраност, што е болката која, не христијанството, туку христијаните ја наследија од етосот на фарисеите - се закана за мисијата на црквата и голем срам за нејзината пастирска педагогија. Секоја религиозност е формализам. Секоја религиозност, ќе се осмелиме да кажеме, е еден вид фанатизам. Но, религиозноста нема никаква истоветност со верата. Верата не подразбира однос кон Бога, кон божјата наука. Верата е учество, личен опит во Бога, учество во божјата наука која се сведочи со живот, а не со уста.

Американско-Канадски Митрополит, г. Методиј

Посети: {moshits}