Спирално патување

Викторија Васева Димеска: Интервју со Владо Мартек

В.В.Д.: Во последно време се враќате на проектите во духот на концептуализмот. Дали постконцептуализмот, поставангардата на Групата на шестмина автори (Grupa šestorice autora, на која ѝ припаѓавте) како субверзија, исчекор, прекин и пречекорување во однос на доминантните, владејачки хиерархии на моќта во уметноста, беа и останаа окосницата на вашиот став, како „...модели на фрагментарни можни светови на уметноста и идеологијата...“ ?

В.М:Враќањето добро го открива „спиралното патување“ на уметникот. Кругот не се затвора, туку се надминува со нови дела. Бидејќи концептуализмот e од почетокот моето творечко милје, неговиот разработен дух постои во интензитетот на голем број дела во, додуша, наполно различни медиуми. Да се биде различен, тоа е моeтo омиленo, гесло, крилатица, всушност окосница на духот, така што опозицијата во однос на моќта на меинстримот често е и знак на препознатливост на мојата поетика. А уметникот да има став, да се однесува самосвесно, тоа ми е некако блиско, како препознавање на љубовта на прв поглед.

В.В.Д.: Како уметник тешко може да бидете дефинирани со „статусот на делото“, туку можеби поскоро со збирот на трагите на делото.
Како вие би го одредиле вашиот уметнички идентитет?

В.М:Едноставно кажано, ја сум номад. Се селам од медиум во медиум, не сакајќи да се закачам за некое особено позитивно знаење, туку за да произведам дело од хаосот на знаење и незнаење, претчувство, и небрeженост. „Да ми значи и да не ми значи“(Т.С. Елиот). Мојот матичен медиум е поезијата, и тој ми го „овозможи“ егзодусот, па седењето на две столици, па аутсајдерството (кое јас, додуша, сакам да си го негувам).

В.В.Д.: Во една пригода изјавивте: „...уметноста е ментална појава, така што естетиката, медиумите, професијата и слично, се споредни и нуспроизводни нешта.“
Имам впечаток дека медиумите ги одредувате според тематската асоцијација, интуитивно, како рима...?

В.М: Уште величествениот Марсел Дишан ја определи уметноста како првенствено ментална појава. Често нагласувам, затоа што тоа произлегува од моето најдлабоко филозофско убедување, дека естетиката како материјална имплицитност, исто како и медиумите, професијата (métier) итн., се нуспроизводи; бидејќи фокусот е врз спознајното, врз духовното и врз сето она што тоа вклучува. Добро забележавте дека и се препуштам на интуицијата (на внатрешната форма на духот). Тука би додал дека не ѝ придавам  многу  важност на инспирацијата, како стихиски подарок, туку како Валери, Маларме, ѝ давам предност на  работата. Уште големиот Бодлер го има зацртано модернизмот со тоа истакнување на работата наспроти не-сериозноста на инспирацијата (мала дигресија, поимот ’предпоет’ потекнува од таа суштина на модернизмот: работа, потоа концепт...)

В.В.Д.: Може да се каже дека сите ваши дела се поезија, текстови-пишување, во различни медиуми, или поетика на медиумите, „текстуализам во полна смисла на зборот“.

В.М: Точно, сѐ е почеток, сѐ е поезија, а ритамот на моите најразлични дела (графики, скулптури, цртежи, слики) е ритам на пишување. Текстуализам во вистинска смисла. Но, напоменувам, тоа е остварено по кружната спирала на развитокот. Го проширив пишувањето, поезијата, на линија, цртеж, нешто надвор од системот на знаци на јазикот (алфабет) за да го добијам просторот на слободата, чувајќи го, секако, коренот на својата вокација, сакал/не сакал, така бидува тоа, дури и во рамките на концептуалниот пристап. Значи, текстуализмот кој е дополнителен, фрла светлина врз тоталната проникнатост на опусот со концептуалистички манири.


В.В.Д.:  Што ве предизвика да почувствувате потреба за „излегување од книгата“, односно, што е тоа повеќе од книгата, или што е тоа ’повеќе’ надвор од книгата што може да го задоволи вашиот дух, вашата насушна потреба да укажувате, агитирате, акционизирате... секогаш оставајќи простор за преиспитување... а можеби и за „разубавен свет“?
Дали тоа беше потреба да се излезе од текстот во простор, за да се засили пораката, да се дојде до „расфрлените траги“ ?

В.М:  Барање смисла во комуникацијата, т.е. од увереност во битноста на комуникацијата, особено во уметноста (тоа, секако е поврзано со мојата наклонетост кон проповедање што ја имам од раѓањето, ха, ха, ха). Книгата е, во нашето визуелно време, премногу затворена форма, која бара дополнување, акционизам од секаков вид. Јас нешто малку одбрав, веќе според тоа како сум кондициониран „од порано“. Значи, од искуството од 35-годишна работа во библиотека, знам дека книгите, особено книгите поезија, чмаат на полиците, без живот, без смисла, освен да ја хранат суетата на авторот. Од таа перспектива, сите излегувања се нешто повеќе. Се создава мрежа на присутност и големи можности авторите да бидат нурнати во животот на начин што е повеќе од калкулации поврзани со егото, кариерата...Се разбира, автоиронијата, автосарказмот, односно дистанцата, е лековита и исклучително важна. Така, уметникот и тука го изостава фанатизмот, кој е секогаш лош (оптимизмот раѓа тирани). Значи, преиспитување, но умножено како лавовски дел од поетиката на ваквиот арт. Тогаш тоа се „расфрлени траги“ како навистина се вистински траги!! Такво намерно засилување на пораката, ете, проникнато и со автоирониското вклучување, се протега од почетокот на мартек-артот, 1972/3/4. година.


В.В.Д.: Се чини дека уште многу рано во вашето уметничко дејствување, од примарно значење е ритуалниот контакт со публиката, не поради ритуалот како фетиш, туку контактен ритуал како став.
Тесен ви е просторот на поезијата која е збор во стих, која не е агресивна до степен директно да интригира, иритира, не е појавна и популарна, не е забележлива... големата идеја, напишана со мали букви, останува незабележлива за масата.
Дали е тоа можеби процес на надополнување на паралелни нитки на различните медиуми што настојувате да ги доведете до пресекување?


В.М: Од првите јавни настапи на изложбите – акциите со Групата на шестмина автори, на возбудлив начин ми беше исклучително важна средбата, контактот со публиката на улица. Таа карневалска рамка дозволуваше најразлични видови комуникација, така што мојата поезија, на тој начин упросторена и акционализирана, доби свој живот крунисан со инстанцата на предпоезија. Тоа значи дека се случи поместување, едновремено со техничката средба. Стана јасно каде е животот (на уметноста), колку е важно однесувањето на уметникот во идеализмот (што го поседував во голема мерка) на трансформацијата и транзитивноста на уметноста како човечка дејност. Воедно и шансите за, како што велеле уште старите Римјани: „Libertate viam facere“ (да се пробиваат патиштата на слободата).
Тоа е моето супер-его на уметноста... секако, класичното стојалиште е тесно. Во почетокот бев 100% манирист. Искривувањето во насока на публиката, во насока на улицата, во насока на антикнигата, сето тоа зборува за маниристички синдром кој, патем речено: ветува експерименталност, работа во слобода, одбегнување на автоматизмот и на вербалната условеност на која, во голема мерка, ѝ робуваме. Маниризмот како линија отсекогаш беше бунтовнички, ослободувачки нејасен, како вистината, и како насетување на духовниот опсег на вистината. Јазикот е многу ограничен, тоа ме однесе. (Делото на Х. Хофманстал: Писмо на лордот Чандос, го погодува тој проблем).
Пресекување секако постои, како што покажува опусот. Преку класичните одредувања на медиумите, фрлена е мрежата на разновидни стремежи и реализации. Меѓутоа, маниристичкото „негување на аутсајдерството“ се наметнува како клуч на овој уметнички случај.

В.В.Д.: Метафора која често ја користите текстуално, со пишуван збор, е  и метафора на предмети, случки, сцени, ситуации...и откажувања?

В.М: Метафората на откажувањето ми е особено мила, блиска. Ветува минимализам, аналитичност, јаснотија. Откажување од уметноста заради која мораш да се мачиш, например, тоа е став на зен, духовна инстанца пар екселанс. Уметноста не е приказна за заборав, или за забава. Во денешно време тоа би било вистински луксуз и во цинична смисла. Предметите, делата, сеедно дали се асамблажи, колажи, поетски објекти итн., обележени се со метафората на откажување, инаку би биле предвидливи, класични, зборлести преку секоја мера. Конечно, природата на Предпоезијата и предпоетот вклучува откажување (од централното место кое е карактеристично за класичното).

В.В.Д.: Се чини дека уште од почетокот на вашето уметничко дејствување во вас пламтела силна желба да се допре до публиката, да се пренесе ментален став како општествен и политички филтер во услови во кои „земањето молив в рака е чин на чесност.“

В.М: Од почетокот публиката ми лежи на срце. На крајот на краиштата, таа, со оглед на изложувањето на улици и плоштади, беше специфичен фактор. Подоцна, на изложбите во затворен простор, таа за мене доби ново големо значење. Страната на која ѝ зборувам, на која ѝ ја пренесувам етиката. Да се пренесува етичкиот материјал, тоа како да е мое помазание и вокација. Тука фокусот на сфаќањето се свртува од ликовното врз поетското и филозофското битие...

В.В.Д.: Мислите ли дека, на одредено ниво, постои алхемиски процес во творештвото?
Што е тоа што го прави уметникот алхемичар?

В.М: Секако, убеден сум во тоа. Кога на бела празна хартија ќе напишете стих, поговорка или нешто слично, вие сте алхемирале. ХАРТИЈАТА СТАНА НЕШТО ДРУГО: СЕ ЗДОБИВА СО ДУХОВЕН АСПЕКТ. Уметникот ЈА ПРЕОБРАЗУВА МАТЕРИЈАТА, А СО ТОА И СЕБЕСИ. ТОА Е ЗАЕМНО. ТУКА НЕ ПОСТОИ Цел, ВО КЛАСИЧНАТА СМИСЛА,НО МОЖЕ ДА СЕ ВИДИ МЕТАНОЈАТА (matanoia) И НА УМЕТНИКОТ КАКО БИТИЕ И НА ПУБЛИКАТА КАКО ПРИМАЧ. Трансформација постои. А елементот на транзитивноста видлив е во модерна, маниристички настроена уметност. Експериментите на авангардата, демонтажата на дадаизмот, сето тоа го вклучува алхемискиот поим.Особено стремежот на уметникот со своите акции, перформанси, да ја покаже свеста на сегашниот миг и транзитивен поглед во она што доаѓа, на кое вистинскиот уметник секогаш смета. А тоа тогаш ја менува, т.е. станува етичка работа итн.


В.В.Д.: Во вашето авторитативно, убедливо инсистирање на неконвенционалното, се проблематизира и самиот проблем на неконвенционалното. Во тој контекст, дали му е вашата уметност упатена на поширокиот слој публика? Од една страна, длабоките филозофски размислувања и нивната визуелизација бараат сестрано и темелно познавање на уметноста, филозофијата и разбирање на содржината, суштината на делото (духовното над материјалното). Тоа би подразбирало софистицирана, „умна“, духовна публика. Од друга страна, стереотипите, шаблоните... се одраз на конвенционална (побројна) маса, подостапни се, поразбирливи.
Тогаш, на која публика ѝ е наменето, упатено, вашето дело?

В.М: Во таков вид уметност се преиспитува и неконвенционалното, и така  „решението и визијата“ се на друго ниво.
Начелно, и тоа од почетокот, моите дела ѝ се упатени на „широката публика“. Единствено што навистина постои е она што младиот Маркс го има напишано во „Рани трудови“: „За да се ужива во уметноста треба да се биде уметнички образован.“ Внимавајте, кажано одамна, но сѐ уште важи. Луѓето мислат дека уметничкото дело може и мора да се прими на прва топка, но, особено во концептуалистичката уметност, треба да се има некое знаење, а впрочем и сензибилитет за тоа. Јас можам да бидам демократичен, но не повеќе од самата природа. Бидејќи еден дел од публиката, лавовскиот дел, ќе остане на ниво на естетско конзумирање и нема да има ништо од радикалната, експериментална уметност. Во својот живот главно ќе го вградат само она надворешното.Но затоа, да, паметната публика  е најдобра, бидејќи е кондиционирана за прием и метаноја на своето битие преку понудениот етички материјал. Тоа звучи по малку грубо. Сензибилноста е надредена, за некого одредена. Секогаш ќе постои разновидна публика, и тоа не е проблем, во стилот на она Дишановото: „Проблемот не е решлив, зато што проблемот – го нема.“ Или, како што кажа Џон Кејџ: „За грешка ниту збор не станува.“ Освен тоа, често слушав, од мојата беневолентна публика застаната пред моите дела, како велат: „Гледај, па тоа можеме и ние да го направиме.“ Токму така, им велам, ама не сте донеле таква одлука.Никогаш. Во таа желба и концентрација околу неа лежи појавната вистина на ваквиот арт. Авторитетот на оваа уметност е во вистината којашто ја надминува, но ја содржи. Духовното е навистина простор на слобода и достоинство.