Византискиот нотен запис неодамна најден на карпа во с. Туминец е исклучително вредно откритие

Тина Иванова -Утрински весник

Веста за неодамна пронајдените уникатни записи на византиско нотно писмо на карпа, во атарот на селото Туминец, Долна Преспа, ги разбранува емоциите кај македонските византолози и музиколози. Само да потсетиме, записот со византиски нотни знаци, во музикологијата познати како невми, е пронајден во април годинава од страна на археолози и конзерватори од музеите од Охрид и Струга во близина на пештерната црква „Св. Богородица“. Гоце Ангелечин-Жура, советник и конзерватор од Музејот во Охрид, истакна дека станува збор за раритетен епиграфски споменик пишуван на византиско нотно писмо кој е единствен за Охридско-преспанскиот, но и пошироко, за Балканскиот регион.

Музикологот-византолог проф. д-р Бојан Ортаков, вели дека овој византиски нотен запис е исклучително вредно откритие кое секако ќе биде предмет на понатамошна сеопфатна опсервација, во однос на византиската музичка палеографија, т.е. видот на нотацијата со која е напишан тој музички споменик, што во исто време е во непосредна врска со датирањето на ракописот, односно времето на неговото настанување. Но, истакнува дека веста за пронаоѓањето на ова уникатно црковно песнопение од византиско-словенската музика во Македонија, запишано на карпа, целосно ја заинтригирала неговата научно-истражувачка љубопитност и логично се вклопила во мозаикот на досегашните научни откритија на македонската музичка византологија. „Првите асоцијации кои ми допреа до свеста по дознавањето на оваа вест, беа имињата на втемелувачите на византиско-словенската музика во Македонија, што впрочем се темел и на словенската писменост и култура воопшто, како светите браќа Кирил и Методиј, св. Климент и св. Наум Охридски, св. Јован Кукузел...“, вели проф. Ортаков.

И покрај неопходните идни истражувања, проф. Бојан Ортаков ја објаснува асоцијацијата за врската на пронајдениот византиски нотен запис со гореспоменатите имиња. „Во науката е мошне добро познат фактот дека зборот и тонот во византиската музика егзистираат во единствена, неразделна и симбиотска врска. Богатата Кирило-Методиева литература дава податоци кои говорат за тоа дека св. Константин - Кирил и св. Методиј, како високо образовани луѓе и творци на првата словенска азбука, биле упатени и во теоријата и практиката на источното црковно пеење. Посебно е интересно местото и улогата на св. Методиј во креирањето и ширењето на првите црковно-словенски напеви. Хрватскиот музиколог Фрањо Кухач, во необјавениот труд ’Раѓањето и развитокот на нотацијата воопшто’, во делот под наслов ’Системот на Методиевата нотација’, вели дека св. Методиј бил автор на посебен вид нотација, различна од византиската и од грегоријанската, нотација примерена на словенските песнопенија, и дека неговата заслуга на тој план е рамна со онаа на папата Гргур Први Велики, кога станува збор за западно-христијанската музика. Во таа смисла, основоположникот на македонската музикологија проф. д-р Драгослав Ортаков, вели дека ученикот и наследникот на солунските браќа - св. Климент Охридски, во својата Охридска школа, создавал музика во духот на македонско-словенскиот музички сензибилитет. Ортаков понатаму истакнува дека во Климентовата школа ’била инаугурирана одделна домашна варијанта на византиското црковно пеење, на црковнословенски јазик. Не е исклучено, исто така, за одделните специфики на тоа охридско црковно пеење, при неговото нотирање да биле употребувани и некои специфични знаци.’ Тоа ја вклучува во игра претпоставката за посебна невматска нотација, усвоена од страна на св. Климент, од неговиот учител св. Методиј, или пак своевиден комбиниран знаковен систем што најдобро соодветствувал на локалните мелодиски структури, што повторно би било нотно писмо кое има византиско-словенски предзнаци од македонска провениенција, како отклонување од византиското, т.е. византиско-грчкото нотно писмо“, вели проф. Ортаков.

Познато е дека Охридско-преспанскиот регион бил најголем расадник на книжевни и музички ракописи во целиот словенски, но и источно-христијански свет, се до крајот на Самуиловото царство кога бројните ракописни споменици од Климентовата богата збирка, со доаѓањето на грчко свештенство во Охрид и другите поголеми центри, биле уништени, пренесени во странски библиотеки, а најубавите од нив биле преведени на грчки јазик. Проф. Бојан Ортаков објаснува дека сепак „величествената нишка на Кирило-Методиевата и Климентова традиција, продолжила да живее во помалите и пооддалечени места, во кои византиско-словенската музика во Македонија ги сочувала своите оригинални карактеристики и специфики“. Тој како пример го посочува случајот со значајниот невматски ракопис наречен Болоњски псалтир (бидејќи денес се чува во Универзитетската библиотека во Болоња, Италија), напишан од калуѓерите Јосиф и Тихота во 13. век, во охридското село Равне (Рамне).

Проф. Ортаков токму за нотираните невматски знаци пронајдени на карпа, вели дека спаѓаат најверојатно во истата група на ракописи, исклучително значајни за македонската музичка и културна историја воопшто. „Потврда за тоа се и различните толкувања на музиколозите за видот на нотацијата во Болоњскиот псалтир, како што најверојатно ќе биде случај и со ракописот од Туминец. Во секој случај, компаративната анализа на тие знаци, тој текст и тоа музичко писмо со најстарите сочувани ракописи од македонскиот простор (меѓу кои се издвојуваат 14-те музички ракописи од Охридската збирка), ќе фрлат многу повеќе светлина врз нашето пребогато и автохтоно музичко минато, традиција која верувам ќе осветли и некои исклучително значајни сегменти на македонскиот културен и национален идентитет“, истакнува проф. Ортаков.

Посети:{moshits}