– Отец Андреј, од што бил наложен во вашата книга таквиот избор на теми, кои за Вас претставуваат најголем интерес – осмислувањето на црковниот живот, честотата на исповедта и причестувањето? Во што го гледате тука проблемот?

– Божествената Литургија била и останува не само главно богослужение на Православната црква, туку самата срцевина, на која сѐ се држи. Самата Црква како Тело Христово станува таква преку причасноста на Христос. Одземи ја Евхаристијата и сѐ ќе се растури. Ќе добиеме заедница што исповеда одредено учење, па нека е и многу добра, која живее според високи морални принципи, но ако таа не е причасна на Христа, не е соединета со Него во едно цело преку единството на Телото и Крвта – тогаш тоа ќе биде што било, само не Црква.

Божествената Литургија, на која се извршува Евхаристијата, и сега го зазема  централното место во црковното богослужение. Таа е центарот со кој се поврзани сите други свети тајни, што се извршуваат или на самата Литургија (или се извршувале во древноста), или се устремени кон неа.

Централното место на Литургијата во црковниот живот сега, за среќа, се осознава веќе многу подобро, отколку децении претходно. Во многу храмови веќе е тешко да си претставите Литургија без причесници. Сепак и сега има многу луѓе што го посетуваат храмот и редовно се причестуваат, но едвај ја разбираат смислата на она што се твори на Литургијата, освен дека на крајот доаѓа причестувањето. Токму во разоткривањето на смислата на Литургијата – наједноставната смисла, така да кажеме, којашто лежи на површината – и ја гледам главната задача на мојата книга.

Наједноставна смисла ја нарекувам онаа што може да се сфати од самите молитви и песнопенија на Литургијата, од дејствијата што ги прават свештенослужителите. Притоа треба да се обрати внимание и на историјата: кога во чинот на Литургијата се појавила некоја молитва или дејствие, и зошто? Каква смисла ставале во тоа христијаните тогаш?

Јас ги избегнувам „илустративно-символичките“ толкувања на Литургијата, кои не произлегуваат од нејзините молитви, туку се наметнати однадвор. На пример, входот со Евангелието на почетокот на Литургијата по пеењето на антифоните е процесија, во која сега е соединето она, што порано претставувало два акта: непосредното влегување на верните во храмот и принесувањето на книгата на Евангелието од ризницата во храмот. Притоа, во толкувањата на Литургијата често може да се сретне објаснување на тој „мал вход“ како излегување на Исуса Христа на проповед.

Веднаш се појавува разногласие: актот што до денес во литургиските книги се нарекува „вход“, се објаснува како „исход“, очигледно, затоа што во времето на појавата на тоа толкување тој навистина бил излегување, како и сега. Зашто сега процесијата најпрво излегува од олтарот, за повторно да влезе во него. Сепак, тој подоцнежен обичај не е одразен во молитвата на входот, која и денес, како и порано, зборува за влегување: „удостој нѐ нашиот вход да биде и вход на светите Твои ангели, кои сослужуваат со нас и заедно ја славословуваат Твојата благост…“

Во молитвата на входот, како и во сите други молитви на Литургијата, не станува збор за некаков илустративен „символизам“: тој акт го означува она што се случува сега со нас и за нас. Литургијата не е „свештена драма“, туку наше учество во вечерата Господова.

(продолжува)

протоереј Андреј Дудченко

Подготвил: Георгиј Глигоров

Литургијата не треба да се „отстои“, таа треба да се живее (2)

Втор дел од интервјуто во три дела

За жал, денес многу малку се издаваат книги за мирјаните со паралелен превод или едноставно само со текстот на Божествената Литургија, која ги вклучува свештеничките молитви. Помнам, првите изданија на популарната брошура „Сеноќно бдение. Литургија“ ги вклучуваше и молитвите на свештеникот, а освен тоа во фусноти се објаснуваа најтешките за разбирање словенски зборови и изрази. Денес издавачите од некоја причина ги издаваат таквите брошури, без да ги печатат свештеничките молитви. Но, како тогаш ќе се разбере Литургијата?! Оти основната смисла на она што се случува е изразена токму во тие молитви, кои денес се нарекуваат „тајни“.

Еве уште еден проблем – неслушањето на литургиските молитви од страна на верните. Т.н. „тајни“ молитви почнале да се сфаќаат како еден вид на „сокриени“, додека словенскиот збор „тайный“ осначува „таинствен, мистичен, духовен“ (види во речникот на Олга Седакова), а воопшто не сокриен или недостапен! Молитвите на Литургијата се „тајни“, затоа што преку нив се совршува таинство, а не затоа што не смеат да се произнесуваат силно на глас!

За среќа, денес сѐ повеќе свештеници го разбираат тоа, иако и не сите што разбираат нешто преземаат. Сепак, првиот чекор многу едноставено може да се направи: може само да се постават микрофони во олтарот и да се читаат молитвите гласно за време на тивко и нежно пеење, како што постапува, на пример, патријархот Кирил или архиепископот Александар (Драбинко) – настојателот на храмот, во кој служам. За да покажам дека читањето на литургиските молитви гласно е нормално и пожелно, како додаток во книгата е објавено и Окружното послание на Еладската црква, каде се зборува за тоа.

– Според Вашето поимање, осмислениот црковен живот е нешто достижно за обичниот парохиски храм? И како тој да се достигне? А каков е тој во вашиот парохиски храм? Постојат ли успешни парохиски практики денес?

– Целосно е достижен. Во голем храм, секако, секогаш ќе има одреден, дури значителен процент на оние што не се интересираат за вакви прашања, ќе има и процент на т.н. „посетители“, т.е. такви што поминуваат низ храмот и не се задржуваат во него, ќе има и доволно такви кои во храмот бараат само задоволување на своите лични потреби, но исто така, при заинтересираноста на свештеникот, ќе има и многу такви, на кои ќе им биде интересно што се случува на службата, и како може осмислено да се учествува во тоа. Многу нешта тука зависат од пастирот – од неговата служба и проповед.

Во Киев, па и во нашиот храм, има многу луѓе што се причестуваат на секоја или речиси на секоја Литургија во која учествуваат. За тоа, дека тоа не само што е возможно, туку и пожелно, ние говориме не само на проповедите, но и во беседите на исповед. Освен тоа, со Литургијата не се исцрпува Христијанството. Осмислениот христијански живот ги вклучува сите гранки на човековиот живот воопшто. Но, регуларното учество во Литургијата, коешто го вклучува причестувањето, дава сили и „уредба“ да се биде секогаш христијанин.

Литургијата не треба да се „отстои“, таа треба да се живее (3)

Трет и последен дел од интервјуто

rsz_68

– Ако зборуваме за честотата на причестувањето – како може да се оцени праксата што денес постои? Колку е честа таа во Црквата? И колку Вие сте согласни или не со таа пракса?

– Најтешко е да се согласиме фактот, кога свештениците наместо да го поттикнуваат човекот кон почесто причестување, тие го попречуваат. Зашто, што значи „често“? Секоја недела, на пример – дали тоа е често или не? Во времето на свети Василиј Велики (втората половина на 4 век) многу христијани се причестувале 4 пати во неделата – во средите, петоците, саботите и неделите, и светителот не го сметал тоа за „често“.

Исто така, веќе во времето на Златоуст (границата на 4 и 5 век) имало и доволно такви што ја напуштале Литургијата, без да го дочекаат причестувањето. Така што и стремежот кон „интезивен“ христијански живот, и разбирањето и непосакувањето на таквиот живот постоеле и тогаш, а и денес ги има. Треба да се стремиме кон височините, а не кон падовите.

Еве, на пример, само што заврши Светлата Седмица. Во големите храмови секој ден на Светлата Седмица се служеше Литургија, во другите храмови – само во понеделник, петок, сабота или уште некој ден. Свештениците во врска со тоа често го слушаат прашањето: може ли да се причестува во тие денови? За ова постои канонско правило – 66-то од Трулскиот собор (правилата на тој собор се распоредени во нашата Книга на правила под името на Шестиот Вселенски собор), кое не само што дозволува, туку на сите верни им пропишува во текот на целата Светла Седмица секој ден да се причестуваат!

Сепак, дури и денес во Киев има луѓе што учат, дека без претходен неколкудневен пост не може да се причестува, а на Светлата Седмица се причестуваат само деца. „Со вашето предание ја укинавте Божјата заповед“ – тие зборови на Спасителот упатени кон фарисеите се исполнуваат и на нас…

Постои уште едно прашање во врска со ова: кој решава колку често да се причестува човек? Како правило, кај нас решава свештеникот. Но, зар тоа треба да биде норма? Да, во првата етапа, кога човекот само што дошол на исповед и причест за првпат или по долг прекин, свештеникот може и треба да препорача, кога да пријде следниот пат. Но, така не треба да биде засекогаш!

Не треба да се става на свештеникот одговорноста за својот христијански живот. Кога човекот води сознателен христијански живот, т.е. се труди да ги исполнува заповедите, редовно се моли, ги запазува востановените пости, тој може да се исповеда по потреба, а да се причестува секогаш кога доаѓа на Литургија. Тоа е нормално, не треба да се плашиме од тоа, ако луѓето станат зрели.

– Прашањето за честотата на исповедта звучи… неочекувано. Зар честата исповед е лошо?

– Честото покајание не е лошо, туку лоша е профанацијата на светите тајни, кога таа се сведува на „пропусница за Причест“. Исповедта и Причеста се две различни свети тајни, кои се соединиле во една трајна „врска“ не толку одамна – во епохата кога основната маса на христијани престанала да се причестува често.

Ако честото причестување за Црквата во древноста било традиционално, тоа не можеме да го кажеме за исповедта. Исповедта била ретка и се извршувала само во случај на многу сериозни, „смртни“ гревови, при што по исповедта следувал подолг период на покајание, епитимија.

Такви смртни гревови Црквата, пред сѐ, Црквата ги сметала трите гревови: убиството, прељубата и одрекувањето од верата. Оној кој направил некој од овие гревови отпаѓа од Црквата и може да се врати во неа, откако ќе помине одреден покајнички пат. Слава Му на Бога, со слични гревови христијаните и денес ретко доаѓаат.

Денес под исповед ние го разбираме, пред сѐ, она што се родило во монашката традиција како форма на духовно раководство – т.н. „откривање на помислите“. Младиот послушник или монах секој ден му раскажувал на својот духовен наставник за она што му е на срце – ги откривал своите помисли, за да добие совет. Тоа не било света тајна Исповед: наставникот-монах можел и да нема свештенички чин. Таквата форма на односи се устројува како резултат на личниот избор на таквиот особен пат. Но, не секој свештеник може да биде наставник за сите од таков вид.

На почетокот младите свештеници сѐ уште немаат опит, а ним им наметнуваат улога на „старец“ (а некои и самите своеволно ја земаат на себе). Исто така, луѓето се различни, и не секој свештеник со сигурност ќе ги пронајде потребните зборови за секого… Освен тоа, при честата исповед таа често се превратува во формалност: ако неколку дена човекот не ги направи сериозните гревови, тој започнува да се кае барем за нешто, на пример, за „недостатокот на љубов“ и сл. Исповедта, наместо да биде света тајна на исцелување, возродување и обновување, се претвора во рутина…

– Честотата често е поврзана со проблемот на навикнување на црковниот живот. Со навиката. Со формализацијата. Реално, можат ли тие нешта да бидат победени?

– Да се навикне и олади може кон што било: не само кон црковниот живот, молитвата, причестувањето, ами и кон светските нешта. Но, јас често среќавав оладување или рамнодушност кон црквата токму кај оние што се причестуваат ретко. Редовната Литургија и причестување задава нормален животен ритам, во кој влегува и молитвата, и читањето на Писмото, и задолжителното чувствително однесување кон луѓето што нѐ опкружуваат, итн.

Мене, на пример, многу ми помага читањето на Библијата – не по некаков строг план, туку по желба. Читај со свеж поглед, потруди се да видиш, за што овде Господ ти говори тебе денес…

Формализацијата навистина убива. Токму и затоа е потребно да се причестува не по план, туку според повикот на срцето, според жедта и потребата. Го посакуваш Христа – оди во храмот на Литургија и причести се. Литургијата не треба да се „отстои“, таа треба да се живее.

протоереј Андреј Дудченко

 http://mistagogia.mk/liturgijata-ne-treba-da-se-otstoi-taa-treba-da-se-zivee-3/