ПОХВАЛНО СЛОВО ВО СПОМЕН НА СВЕТИТЕ И ПРЕСЛАВНИ УЧИТЕЛИ НА СЛОВЕНСКИОТ НАРОД, КОИШТО МУ СТВОРИЛЕ ПИСМО И ГО ПРЕВЕЛЕ НОВИОТ И СТАРИОТ ЗАКОН НА НЕГОВ ЈАЗИК, НА БЛАЖЕНИОТ КИРИЛ И НА АРХИЕПИСКОПОТ ПАНОНСКИ МЕТОДИЈА

      Бидејќи Бог наш и спасителот наш Исус Христос со своето големо и неискажано човекољубие го помилува човечкиот род, не можејќи да истрпи неговата творба да биде обземена од ѓаволско лукавство, се подложи на доброволно смирение и се овоплоти од Светиот дух и од пречистата и славна Богородица и секогаш девица Марија, се покажа на земјата и поживеа меѓу луѓето, и како што беше создаден според ликот на нашето тело со својата плот, одреди да оживеат во Христа тие што умираат во Адама. Оти тој е светот наш којшто воедно обете ги прибрал и ги разрушил преградите на непријателството и со крстот ја уништил омразата. Тој прв стана од помеѓу мртвите и го поведе човечкиот род по патот на бесмртноста. Кога се вознесе на небо, седна од десната страна на величествениот престол, на вишини, и му даде заповед на поучениот човечки род сакајќи, кога ќе дојдат крајните времиња, да дојде да им суди на живите и на мртвите и секому да му плати според неговото дело, како праведен судија. Зашто тој не сака смрт за грешникот, туку негово обраќање и покајување. Зашто милостивиот Бог не го остава своето создание, и не го заборава делото на своите раце, но и за тие години и времиња одбра мажи и им ги покажа делата нивни и нивните подвизи на луѓето, за да најдат вечен живот станувајќи им ним слични. И по нив беа пророците, а по пророците апостолите, по апостолите мачениците, и праведните мажи и учителите. А тоа стана и во овој наш век, оти тие рекоа: слепите ќе прогледаат, глувите ќе го чујат зборот на книгата и сите ќе проговорат на различни јазици за божјото величие.

                                                          Во градот Солун имаше некој маж по име Лав, човек непорочен, којшто и вистината и Бога ги почитуваше, и којшто се пазеше од секакво зло и ги исполнуваше сите Божји заповеди, според Јов, живеејќи во смирение и страв Божји. И тој имаше седум деца/како Јов, за кого и пророкот кажува: „Блажен е мажот што се бои од Бога, што силно се грижи заради неговите заповеди, силно ќе биде на земјава семето негово, родот на праведните. Ќе биде благословена славата и богатството во неговиот дом, и правдата негова ќе биде во сите векови". Оти од тој корен светнаа два ластара, кои носеа на себе од Бога даден плод и кои имаа уште од детинство непорочен живот. Тие премудроста си ја направија сестра и со неа си ги украсија и душата и умот, со љубов и со вера еден друг се надминуваа, цутејќи постојано со премудрост, како благомирисни цутови.

                Помлад беше блажениот Константин, но со ум и со добродетели високо леташе како орел со духовните крилја: со богозрачната светлина на умот, просветен бидувајќи, стана избрано гласило на Светиот дух, па зрачејќи им на сите со философското учење, стана неисцрпна ризница. И како извор исполнувајќи ја сета вселена, ги напои жедните за Божји збор, како што кажа самиот наш Господ Бог Исус Христос, „на тој што верува во мене, како што кажуваа книгите, од утробата ќе му потечат реки како жива вода“, то ест дарови на животворниот дух. Оти тој зовре во него, се изли низ усните негови и ја развесели сета вселена со сладост, расејувајќи збор на секој народ, според неговиот разум. Нему му беше дадена духовна дарба, како на апостол, да зборува на различни јазици.

                 А пак неговиот постар брат, преблажениот Методиј, од млади години започна да прима световни почести. Со мудроста тој беше како благомирисен цвет во цутење и беше сакан од сите владетели. Оти во говорот се покажуваше како Соломон, изнесувајќи чудесни приказни и поуки и прашања од дното на срцето, и во службата на сите им беше мил, и во војна се појавуваше како крилат, како Самсон и како Гедеон и се покажуваше страшен како Исус Навин. Затоа и доби војводски чин и во него помина малку време и, откако го сфати овој многуметежен свет, дека поминуваше бесполезно како сенка, и бидејќи словото Господово го прими во своето срце како стрела, тој рече: „Каква полза има човек и сиот свет да го добие, а душата своја да ја испразни или да ја погуби? Што ќе добие човек во замена за својата душа?" И откако го смени земното за небеско, и отфрлајќи го од себе со презир временото, тргна во вечното. И отиде во Олимп, се замонаши во црна риза, чекајќи да прими бела и вечна ангелска облека. И им се повинуваше на сите со покорност и смиреност, во бдение и молитва, во служба, во редовно постење, во постојана трезност, во духовно очистување, во  благо  плачење,  испуштајќи како река  од изворот на очите, и со неа го измиваше сето свое тело. Ни малку не знаеше за телесен умор, туку секоја ноќ стоеше од зајдисонце до изгрев, без сон на своите очи и без дремка  на  клепките  свои,  ни покој  на  веѓите, поучувајќи се во псалми и пеење духовни песни. Се трудеше да ги достигне житијата на светите отци, едни да ги надмине со кроткост и молчење, а други уште повеќе со пост и бдеење и со молитва и смиреност. И така се прочу меѓу сите отци, сличен на великиот Арсениј и Антониј и Сава, остварувајќи ги во себе животите на сите нив. А милостивиот Бог, кога го виде како живее во таков порив, направи во срцата на братијата, коишто го видоа неговиот необичен подвиг во служењето на Бога, да му се восхитуваат помеѓу себе и да го слават Бога којшто дава одозгора благодат на секој што се труди заради Него. Така беше се додека патријархот, кога чу за неговиот подвиг, почна да го наговара да го постават за митрополит на чесно место, и не можејќи да го убеди во тоа, го поставија за игумен во манастирот наречен Полихрон, во кој имаше осумдесетмина отци. И кога се нафати за тоа, престојуваше таму како бестелесен, постојано во молитви - служејќи секому секако, за да ги придобие сите.

Светите книги за таквите пеат пофално зборувајќи: ќе се изнајде премудроста на древните, поживејте во пророштвата, зачувајте ги повестите на знаменитите мажи, и излезете во симболите на приказните, послужете меѓу големците и јавете се пред игумените; минете преку земјите на туѓите народи, и доброто и злото во луѓето ќе биде искушано низ вас.

Своето срце од рано го дадоа да биде на Господа којшто ги создал. И пред Вишниот се помолија и ја отворија својата уста за молитва. И се помолија за своите гревови, а ако посака великиот Бог, ќе се исполнат со разумен дух, оти тој ќе источи збор и мудрост низ нив. Тие во молитва му се исповедаа на Господа, а тој ќе го објави нивниот збор и нивното учење. И се пофалија во законот на заветот и мнозина ќе го возвеличаат нивниот разум и до века нема да престанат и нема да отстапат од нив, па нивното име ќе живее од колено на колено. Нивната мудрост ќе ја прикажуваат народите и црквата ќе им искажува похвали, зашто тие беа нејзини цврсти следбеници и непоколебливи столбови, основани врз цврстиот камен на верата, следбеници на праотците со верата и со подвигот, нивните дела и нивните напори самите ги окончаа. Како и големиот патријарх Аврам, со верата преселник и дошлак во туѓа земја, што беше наречен другар на Бога, и заради верата го прими заветот на обрезанието и се нарече татко на многу народи.

А овие свети и преславни отци и учители со иста вера беа украсени и истите добродетели ги украсуваа. И тие беа преселници од својата татковина и дошлаци во туѓа земја. И закон примија од Бога, не за своето племе, како Аврам, туку за народ кој не ја разбираше божјата десница, ни левица, но кој ќе претечеше кон него, нему му се потчинуваше и му се поклонуваше  како на Бога, - на делото, место на Творецот. Тие примија завет не по пат на обрезание, како Аврам, туку по пат на крштевање заради опростување на гревовите, којшто трае низ вековите, така извршен и предаден од Господа нашиот Исус Христос. И Мојсеј исто така, со Арон меѓу своите свештеници, стана бог за фараонот. Откако го измачи Египет со различни маки, Божјите луѓе ги изведе од нивното ропство, дење со помошта на облачен столб, а ноќе со помошта на огнен столб. И кога го раздели морето, по суво ги проведе низ пустината, а противниците ги потона в бездна. Во безводната пустина ги напои пресекувајќи камен и ги нахрани со ангелски леб и го прими измолениот од Бога закон, напишан со прстот Божји врз камена плоча и им го предаде на луѓето на чување и на послушување.

А овие двајца преблажени и богоугодни луѓе по ништо помали од оние, со ист дух одозгора напоени, удостоени со двојна благодат, ги изведоа луѓето од многумрачното ѓаволско море, мисловниот фараон го потонаа и ја истребија сета негова сила. А наоружани со вера и со сила на крстот, не ги воведоа луѓето в пустина, туку ги упатија кон богоразумна светлина. Не изведоа вода од камен, како тие, но им дадоа на верниците, заради нивното спасение, вечна храна и бесконечен живот, источената крв и вода од пречистите ребра на нашиот Господ Исус Христос.

И откако го преведоа двојно Законот Божји, му го предадоа на новиот народ, создавајќи му букви. Тоа што беше се сокрило од премудрите и од разумните, им се откри на децата во последниот век со нивна помош. Тоа не беше напишано на камени плочи, туку беше извезено на плочите на срцата, не беше кажано ни низ облак, ни низ магла, ни низ бура, туку извршено и предадено од самиот Господ Исус Христос. Тие не беа слуги на темнината, туку беа проповедници на вистината; тие не штркаа со крв од јунци и јариња, туку попрскуваа и ја очистуваа нечистотијата со Свето Крштение, заради телесна чистота. И не го очистуваа само телото, туку во нивата на срцата на сите им посеаа душевна свеќа што им светнуваше на сите. Тие не беа проповедници ни служители на закланата жртва, туку слуги и извршители на бескрвна и мирна духовна служба, сојузници на апостолите, зашто заради тоа и беа избрани.

Откако свесно примија крст на плеќите, ја зајдоа сета вселена исполнувајќи ја со поука. А во оние места во кои не се запреа или поради долгиот пат, или поради мноштво други околни земји, во нив се растурија како сончеви зраци осветлувајќи го со светлината на благоразумноста сиот свет, и по нивните стапки одеа и беа напоени од Бога со истиот дух, и беа проповедници на истиот збор и нови апостоли, кои не го построиле своето дело врз туѓи темели, туку од наново го замислиле новото писмо и го вклопиле во нов јазик. А после светнаа како утринска ѕвезда, која примајќи светлина од сонцето станува посјајна.

Како аргати на лозје, откако ја споделиле дневната мака и горештина заедно со оние што дошле во единаесеттиот час, што беа удостоени во иста мера со Божја благодат, така во последниот век, на истото дело дојдоа овие двајца нови проповедници и светила на сета вселена, и тие, опашани со добар подвиг и со цврста вера, поминаа како сонце, осветлувајќи ги темните места со своите стапки, и ја разгонуваа со духовен оган секоја еретичка и паганска магла, не поштедувајќи ги ни своите тела, ни своите души, секогаш борејќи се за правата вера слатко да ја испијат Христовата чаша.  
Меѓу Сарацените и Козарите беа непобедени, но како некогаш Давид што го совладал туѓоплеменикот, вкротувајќи ја неговата горделивост и претчувствувајќи ги Светите тројца во своите три камења, и му ја пресекол главата со својот меч, па примил пофалба во темнината од синовите израилски, - така и овие отци, слуги на трисушното божество и негови проповедници, се најдоа на соборите сараценски и еврејски. Тие со своите книги и говор како со духовен меч ги пресекоа Махметовите лаги и еврејската злоба и ги истребија како пиреј и ги изгореа со духовна благодат, а словото Господово го посеаја како пченица во нивата на срцето и сите луѓе ги насладија со медоточни зборови.

Тие го исповедаа јасно триж вечното божество и објаснуваа дека во единствено суштество и во еднаков блесок се Таткото и Синот и Светиот дух. И така ги фатија како риби во словесната мрежа и ги крстија чесните чеда меѓу Козарите, двестемина луѓе, без жени и деца. И добија тројна пофалба од сета црква.

Оттука поминаа на западните страни благовестувајќи му го словото Божјо на новиот народ. И сиот црковен закон го преведоа од грчки и им го предадоа со нивниот јазик. Откако ја побија тријазичната заблуда, ја уништија и како какол од пченица ја исфлија, па и предадоа на црквата чисто и свето жито. Во западните, и во панонските и во моравските земји светнаа како сонце, разгонувајќи го мракот на гревот, ги просветуваа луѓето низ писмо, а учениците ги научија да го исполнуваат црковниот чин.

И така го свршија патувањето, откако стасаа на римскиот пат, за да му се поклонат на римскиот престол, носејќи со себе духовен плод за просветување. Кога чу, апостолскиот намесник Адријан им излезе во пресрет далеку од градот Рим и ги пречека како ангели Божји. И бидејќи го засака нивното учење, го постави блажениот Методија за свештеник и учениците нивни.

Се наближи времето да прими покој пресветиот и преблажен отец наш и учител Константин Философ. Кога го виде знакот од Бога за своето упокојување, се облече во црни ризи, и го претскажа денот на своето преминување и остана до тој, педесеттиот ден, веселејќи се и славејќи го Бога. И така почина во летото Господово 6377 и им се придружи на своите отци, пророци и апостоли, маченици и сите светители. И го положија во црквата на свети Климент, каде што започнаа да се случуваат многу исцеленија од неговиот чесен гроб; слепи веднаш започнаа да прогледуваат, немошни да оздравуваат, зли духови да излегуваат. Кога го видоа тоа Римјаните, уште повеќе се приклонија кон неговата светиња и го посветија пречесниот и богоносниот Методија за архиепископ на престолот на светиот апостол Андроник, еден од седумдесеттемина, во Панонија. И го испратија во словенските земји да го поучува нивниот народи, вака беше напишано посланието до кнезовите од тие земји, Растислав и Сватоплук и Коцељ:
„Адријан епископ, раб на сите раби божји, до Растислава и до Сватоплука и до Коцеља, слава му на Бога на вишини, а на земјата мир и меѓу луѓето добра волја.

Бидејќи чувме од вас за духовните радости што ги имате заради своето спасение, ви го испраќаме нашиот чесен брат Методија, посветен за епископ, во вашите земји, како што не молевте, да ве поучи преведувајќи ги книгите на вашиот јазик. Нека се исполни пророчкиот збор што е кажан: „Фалете го Господа сите незнабошци и прославете го сите луѓе, и секој народ нека го исповеда Исуса Христа како Господа, во славата на Бога, амин". И во евангелието Господ вели, испраќајќи ги своите ученици: одете и научете ги сите народи крстејќи ги во името на Отецот  и на Синот и на Светиот Дух, учејќи ги да прават се што сум ви наредил, зашто јас сум во вас во сите дни, се до крајот на векот, амин. А вие, чеда возљубени, послушајте го учењето Божје што ви е дадено во последен час заради вашето спасение. Учејќи се разумно да створите достоен плод и ќе примите вечен венец, во овој и во идниот живот, со сите светители на веков, амин."

Кога Методиј дојде во моравската земја, сите луѓе со радост му излегоа во пресрет. И така го пречекаа како ангел Божји. И им се отворија очите на слепите и ушите на глувите, и омаѓосаните незнабошци проговорија за славата Божја. И низ истата уста, со која порано му се правени поклони на нечестивиот и насекаде се хулело на Бога, низ таа уста децата започнаа да вршат за целиот свет разумна и чиста служба на Бога. И на секое место се прослави името Божје на новиот јазик, на кој му се јави проповедник и нов апостол, откако светна како сонце, разгонувајќи ја маглата на незнаењето и просветлувајќи ги сите срца со богоразумна светлина. Со кроткост и со сладост и со љубов сите ги привлече кон себе. Така ја изврши својата задача, верата ја дочува, црквите ги украси со песни и духовно пеење и така почина во летото Господово од создавањето на светот 6394 и им се придружи на своите отци, патријархот Аврам, Исак, Јаков, се уподоби на сите, образот на сите го понесе врз себе, на едните рамен, од други помал, а други надминувајќи ги со сила и со благодат и со подвиг. Огреа како сонце со своите лачи, со своето излагање и проповед. Кога ќе си спомнам за неговите медоточни зборови, нема со што да ги споредам тие духовни сладости.

Затоа, каква похвала да ви оддадам вам што сте се труделе толку заради Христа во источните и во западните и во северните земји, не барајќи ништо времено и ништо што гние, туку вечно и бесконечно. Крстот Господов мажествено го примивте и со тоа замрзнатата во гревови земја ја одмрзнавте и посеавте духовно семе, и на црквата и принесовте чисто жито, - учење што сјае со дневна светлина. Со него светите како светилници по целиот свет, прогонувајќи ѓаволска хула и секаква ерес.

Извор:Св. Климент Охридски-Похвали и поуки

Табернакул