Ѓакон Андреј Кураев

...На кого денес да се потпре свештеникот, ако не на интелигенцијата? Особено во провинцијата. Зарем на свештеник ќе му пријде обичен работник или селанец? Не – сè започнува од улителот, од лекарот... И со нив, можеби, и завршуваат нештата...

Ссоциолозите тврдат дека во 90-тите години од XX век за прв пат се изгубила корелацијата меѓу степенот на образованието на човекот и неговиот однос спрема религијата. Во текот на двесте години била очигледна следнава тенденција: колку некој имал повисоко образование, толку неговиот однос спрема религијата бил постуден. Денес тоа го нема, односно во практика се потврди она што го согледал Берѓаев уште во 30-тите години среде руската емиграција: тезата дека Православието е религија на неписмени селани („крестјањи“) е – мит. За да бидеш денес православен, треба да знаеш повеќе отколку што ти е потребно да бидеш атеист. Ако во 19 век православието било религија на селани [рускиот збор крестјањин (селанец) произлегува од – христијанин!], денес тоа станува градска религија, па дури и повеќе од тоа – религија на мегалополиси.

Влезете во кој било храм во Москва, и обидете се таму да најдете работник. За жал, речиси нема да сретнете таков. Погледнете ги лицата на младите или на луѓето на средна возраст, коишто стојат во храмот (а нивниот број веќе е споредлив со бројот на „бабушките“) – превладува интелигенцијата. Во московските храмови се присутни или лица со минимално образование – традиционалните „бабушки“, или со максимално – односно оние што имаат изразен вкус спрема високата култура, спрема сериозната мисла, спрема сложеноста, а не спрема примитивизмот којшто го предлагаат семожните секти.

Во Русија за нашата проповед е отворена главно студенстката младина. Воопшто, Православието денес се претвора во „секта на интелектуалците“.
Во селата – празни храмови и дремливи селани, на коишто им е сосема сеедно што претставува храмот: клуб, подиум за игра или склад за житарици. Селските парохии заживуваа само за време на празникот посветен на Пресвета Троица – тогаш пристигуваат „викендашите“. Пред неколку години во селото Нерл, во Тверската епархија, се собрале селаните за да расправаат за судбината на локалниот полуразурнат храм, во кој бил поместен „домот на културата“. Гласовите биле поделени: половината гласале за храмот, половината за – дискотеката. За храмот гласале „викендашите“, инаку московјани, а за дискотеката – „доморотците“: „А каде ќе танцуваме, каде ќе гледаме кино? Ако треба некој да се крсти или да се одржи парастос, ете каде е соседното село... А нам во секојдневниот живот ни е потребно кино!“

Пред сто години Православието претставувало селска религија, а во градовите се интересирале за Волтер, за Маркс, за Дарвин. Но денес воопшто не е така.

Еве, ќе се обидам да се ставам во улога на млад човек кој завршил богословија, и којшто е пратен на село да служи, да гради или да возобнови црква. Од што треба да започне? Со кого треба да го воспостави првиот контакт? Мислам дека единствената група жители во селата или во малите градови, со која свештеникот може да воспостави врска, е локалната интелигенција: учител, лекар...

Познатиот педагог и психолог протоереј Борис Нечипоров еднаш изјавил дека од сите групи млади од неговиот град има само една со која постојат шанси да се најде заеднички јазик. Тоа се „борците“ – оние деца коишто сериозно се занимаваат со боречки вештини. На пијаниците е бесполезно да им се обраќаш со проповед. „Борците“, пак, заради својот спорт, ја одржуваат кондицијата. Сите други веќе се или на шприц, или на чашка...   
Од моето искуство со московјани, можам само да додадам: тука постои уште една група со која може да се работи. Кариеристи. Оние деца коишто сакаат нешто да постигнат во животот – да се изградат себеси, да формираат семејство, да создадат дом, да направат кариера... Затоа се трудат добро да учат, да се запишат на нормални факултети. Кругот на нивните интереси не се сведува на тоа како најдобро да се проведе претстојната вечер. Нивните глави се релативно трезвени, што значи дека со нив уште може да се спори, може да се работи.

Но, за да можеме да работиме макар и со нив – во нашите семинарии и во парохиските расправи треба да се надмине глупавиот стереотип дека, божем, во нашите парохиски храмови доаѓаат главно „бабички“, а за нив таквите „философии“ не се потребни. Ваквиот изговор на мрзеливите семинаристи едноставно веќе не поминува.

Значи, од нашата црковна навика треба да се исфрли стереотипот кој гласи: „интелигентен значи – еретик“. Сите други, коишто се необразовани и коишто се гордеат со својата необразованост и со своето пролетерство се – уште поопасни.

Да, пред сто години можеле да се применат зборовите на преп. Амвросиј Оптински: „Каде што е просто, таму има ангели сто“. Светот околу тебе бил православен, имало православно училиште, православна власт, православно семејство. На секого му бил достапен обичниот православен живот во неговата епархија. Ако посакал повеќе – можел да појде во блискиот манастир. А богословието било само некаква интелектуална посластица, непотребна и неповрзана со реалниот живот и со неговите реални проблеми.

Но денешниот свет секојдневно поставува пред христијаните илјадници предизвици, така што човек којшто не е воспитан во традицијата на религиозната мисла, се чувствува незаштитен. Тој не може да го разликува вистинското од лажното и, дури и да го поседува вистинското, не е во состојба да го пренесе на своите деца. Така, таму каде што денес е просто – има сто ереси. Како во самата црковна средина, така – и тоа уште повеќе – и во световната.

Православието станува интересно, привлечно за оние луѓе кај кои постои вкус за сложеност, вкус спрема мисла, вкус спрема самостојност, умешност да се плива спротивно од течението. Затоа, дајте да престанеме да ги повторуваме – на нивото на парохиските расправии и во црковните весници – сите оние тривијални хули од минатиот век во врска со интелигенцијата. На секој оној којшто од името на Црквата почнува да развлекува теза дека како резултат на преголема ученост неизбежно следува духовно сиромаштво, треба енергично да му се стави на знаење дека тој, всушност, го цитира непријателот на апостолот. Имено, „Фест извика со висок глас: Си полудел ли, Павле? Многубројните книги те довеле до лудило“ (Дела 26:24).
„Разум! Разум! Него го фалат и го проколнуваат, но и оние што го колнат знаат дека без разумот не можеш ништо да направиш... А и вера нема без разум. Цврстиот, непоколебливиот разум во областа на верата не дозлолува да му се провлече нешто што би можело да го извалка неговиот тенор – на пример, суеверие“ (Св. Теофан Затворник).

Единствено „побожноста е полезна за сè“ (1 Тимотеј 4:8), но не и – простотата. Таа може да стане полоша од крадењето. Благодатната простота како нераскинлив дел од душата којашто го познава само Христос и насекаде го гледа само Предметот на својата единствена љубов – е добра. Вештачката стилизација, игра на упростување – тоа се варијанти на глума и на козметика. Тоа е лошо.

Во црквата постои непишано правило: од мноштвото светии избери си еден кој најмногу ти наликува според приликите на твојот живот – за да го имитираш. Тоа значи дека е подобро да ги применуваш советите на подвижници коишто живееле во поново време, одошто советите на древните. Зашто, приликите и на живеењето и на културата, во кои живееле светиите од 19 век или новомачениците од 20 век се поблиски на оние проблеми коишто нас нè засегаат. Ако, пак, на твојот нос нависнале очила, а твојата „карма“ е обележана со универзитетска диплома, тогаш ориентирите треба да ги бараш меѓу учените светии, а не меѓу отшелниците. Светите учени на Црквата – тоа се апостол Павле, Григориј Богослов, Василиј Велики и патријарох цариградски Фотиј, митрополитот Филарет (Дроздов) и Серафим (Чичагов)... Од нив треба да се научиш како талантот на интелектуалната сложеност и светското образование да ги принесеш на служење на Христос, а не да ги ампутираш.  

 
Христос дошол за сите. Значи, и за образованите, а не само за „простодушните“ (коишто, патем кажано, почнуваат крајно неумесно да се гордеат со својата „простота“).

Што се однесува до дијалогот меѓу Црквата и интелигенцијата – времето на таквиот дијалог е веќе зад нас. А и, воопшто, можен ли е таков дијалог? Ако човекот е интелигентен и чесен, при запознавањето со светот на Православието тој, откако извесно време ќе се задржи на дистанцата на „дијалогот“, едноставно ќе влезе во светот на Евангелието. Зашто, дијалогот подразбира поимање – а при запознавањето со Православието, порано или подоцна, ќе да се сфати дека некои нешта едноставно не можат да се разберат ако гледаш од далеку. „Дијалогот“ може да се води со учени. А тука сите нешта говорат дека учените ги има – мошне малку. Секој умен човек еднаш ќе го сфати тоа. И ќе го прекрати својот дијалог со Православието. И ќе стане, едноставно, „слуга Божји“. Понижувачки? Не. Според мене, робувањето на Бога содржи во себе неспоредливо поголем степен на слобода, отколку робувањето на своите сопствени стереотипи и страсти.

Затоа прашањето „Црквата и интелигенцијата“ психолошки не е издржано: во Црквата има многу интелектуалци; меѓу интелигенцијата има голем број воцрковени луѓе. И затоа денес дијалогот не се води помеѓу образовани „умни“ луѓе и „неписмени“ простодушни монаси, туку меѓу интелигенцијата којашто верува во Бога и интелигенцијата којашто сè уште не верува.
Денес не постои конфликт во Црквата со интелигенцијата, туку со оној дел од интелигенцијата којашто ја изневерила својата обврска – обврската за критичко мислење.
***

Мојата омилена девиза: имајте на ум дека при влегувањето во храмот треба да ја симнете шапката, а не главата. Главата кога и да е ќе ви притреба.

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Посети: {moshits}