Голем дел од Вашиот научен ангажман му го посветивте на св. Наум. Што е она најзначајното во неговото дело и мисија за македонскиот народ?

Во едно драматично време, по смртта на св. Кирил и Методиј и прогонот на нивните ученици во Средна Европа и покрај номиналната поддршка на тогашниот папа Хадријан II, на самите темели на словенското писмо изградено врз основи на дијалекти од јужна Македонија, им се закануваше уништување. Неговите учениците беа прогласени за еретици по принципот дека Библијата може да се проповеда и чита само на три јазици – грчки, латински и хебрејски. Нивната благородна замисла беше спасена на брегот на Охридското Езеро.

Бидејќи средновековниот свет се именуваше само како варвари и божански луѓе, словенската популација беше третирана како варварска се' до доаѓањето на Климент и Наум. Од Охрид поаѓаат никулците кои потоа се ширеа низ сите словенски земји. Благодарение на нормираниот книжевен јазик, кој сега се нарекува старомакедонски, сите придобивки на светската култура и цивилизација му станаа достапни на нашиот народ и на сите други. Уште во 11 и 12 век имаме зачувани преводи и коментари на наш јазик од светското културно наследство. Во Охридската архиепископија, во сите неволји и амплитуди што ги доживеа во овие илјада години, се употребувал и нашиот јазик во богослужба и кореспонденција. На тој јазик се испишани на натписите во голем број наши храмови - фрески, икони, илуминации, а подоцна и графики.

Своевидно сведоштво за големината и значењето на св. Наум е и фактот дека во Москополе, кое било културна престолнина на Балканот, во печатницата која го носела неговото име биле печатени ракописите на житијата на сите свети кои се слават во Охридската архиепископија.

Да, самиот факт што Москополе, град со над 50 илјади жители, на 30 километри западно од Охридското Езеро, во 18 век имал своја печатница „Св. Наум“ и свој лицеј говори многу. Така било се' до пустошењата на Али-паша Јанински - во Москополе се негувал највисок култ кон св. Наум, особено кај влашкото население. Печатницата успеала да ги собере ракописите на охридските архиепископи и на учените луѓе на Охридската школа и да ги објави во посебни книги со амблем на св. Наум, што потврдува колку бил значаен. Секако, тука е и огромната улога на св. Климент со кого го правел пробивот во сите балкански краеви, а особено во Средна Европа.

Ликот на св. Наум е овековечен во голем број храмови, но кога и каде првпат се јавуваат неговите портрети?

Многу долго сум ги барал првите зачувани портрети на св. Наум, но тие сигурно се исчезнати при уривањата на овој храм. Затоа, пак, имаме драгоцени сведоштва на фреските во Охрид на кои неговиот лик редовно е присутен, почнувајќи од 14 век. Би сакал да го истакнам фактот дека во охридскиот живопис се формира посебна тематска целост на фигури на охридските поглавари и мисионери, како и на личности поврзани со мисиите на Климент и Наум. Бидејќи св. Климент му ја посветил својата црква на Плаошник на св. Пантелејмон, Климент е насликан заедно со овој свет лекар. Потоа со нив се сликаат архиепископите Константин Кавасила, Теофилакт, Никола, а веќе во 12 век, во Курбиново се појавуваат ликовите на Кирил и Методиј, заедно. Како проучувачи, кога ќе откриеме лик на овие светци, ние знаеме дека станува збор за зографи кои се или од Охрид или таму минале една животна фаза.

Споменавте дека во црквите биле насликани поглаварите на Охридската архиепископија. Зарем тоа не е потврда дека Архиепископијата, пред се', му припаѓала на македонскиот народ?

Да, на целиот македонски народ, но и на сите кои потпаѓале под јурисдикција на Охридската архиепископија во рамките на нејзината дијацеза, која во различни времиња се ширела до Сицилија, Далмација, а на исток до Дунав и Црно Море.

Дали и на друго место се забележани групирањата на светци како во кругот на Охридската архиепископија?

Има, но не во толкав голем број и така хомогено транспонирани. Големо изненадување за нас претставуваше откритието на една група охридски светци на Света Гора и тоа во административното седиште Протатон. Таму, јас и моите колеги констатиравме дека нарачател е еден монах, кој долги години престојувал во Охрид. Портретите беа скоро идентификувани и тие се' уште предизвикуваат интерес меѓу професионалните проучувачи на Света Гора и на Балканот.

Кој од зографите најмногу го сликал св. Наум?

Најнапред, Михаил и Евтихиј уште во 13 век, а во време на нашата преродба, Дичо Зограф и неговиот син Аврам од Тресонче, како претставници на Мијачката школа. Во Средна Европа, централна личност бил Христофор Џефар (Џефарович) за кого се откриени документи дека потекнува од Дојран и својата дејност, главно, ја реализирал во Виена.

Џефарович е многустран автор, голем гравер во техника на бакрорезот, автор на светски познатата Стематографија издадена во 1741 година во Виена во соработка со Германецот Томас Месмер, чија граверска работилница ја користел. Беше долго време енигма дали Џефар престојувал во Охрид и во Москополе. Неспорно е дека нарачките што ги добивал во Виена оделе преку манастирот св. Наум, а донатори биле истакнати трговци кои работеле на почвата на Австрија и на Унгарија. Во светот е знаменита неговата гравира-бакрорез - 14 епизоди од Наумовиот живот, за чија изведба се користени објавени книги од Москополе, како и епизоди создадени во етнологијата на нашиот народ. Нејзин нарачател е токму манастирот „Св. Наум“, кој барал овие бакрорези да се направат во повеќе илјади примероци.

За името на св. Наум се врзува и исцелителската моќ на душевно болните. Дали и тие сцени се забележани во нашите храмови?

Секако, многу рано се појавуваат сцени во кои се гледа како св. Наум ги исцелува душевно болните. Познато е дека и денес постои посебен параклис во рамките на манастирската црква каде што биле „хоспитализирани“ нервно заболените. Заболените кои не нашле лек на друг начин им се сугерира ноќта да ја поминат покрај гробот на св. Наум. И ден-денес во црквата „Св. Наум“ се молат за здравје и исцелување од болести и претставници на муслиманската конфесија - Турци, Албанци, Роми и Помаци, бидејќи ценат дека во тешка неволја може да помогне само св. Наум.

Манастирската црква „Св. Наум“ и неговиот гроб во Охрид перманентно траат 1.100 години и се меѓу ретките кои успеале да им одолеат на вековните искушенија. Како?

Треба да му благодариме на фактот што овој храм не е во урбано средиште, туку е осамен и свртен кон Господа на патот меѓу Охрид, Корча, Берат и Драч на брегот на Јадранско Море.

Постојат ли нови научни сознанија што ќе се презентираат годинава?

Од мојата професија, драго ми е што можам да ја споменат идентификацијата на досега непознати портрети на св. Наум во Лерин, Костур, Корча, Берат, Воден и кај нас во Пелагонија, кои ќе бидат презентирани на научниот собир што го организира МПЦ. Во доменот на дејноста на св. Наум во јазикот и литературата, најмногу се дискутира за авторското дело на св. Наум – Канонот што му го посветил на апостол Андреј, со акростих во кој е откриено неговото име. Значајни се и проучувањата на колегите од Унгарија и од Нови Сад за Светинаумовите цркви и ликовни претстави на територијата на поранешната Австроунгарска монархија, порачувани од наши иселеници, пред се', околу брегот на Охридското Езеро.

 (Извадок)

Билјана Јовановска - Утрински весник

http://www.time.mk/read/6c26093201/4e7e56018b/index.html