Томислав Османли, лауреат на наградата „Роман на годината“
Книжевните резултати се нашиот дом во вејавиците на неизвесните, ќудливи времиња на дваесет и првиот век
Вашиот прв роман „Дваесет и првиот“ годинава е награден со „Роман на годината“ на „Утрински весник“. Добивањето на признанија за секој автор претставува задоволство, но и обврска. Чувствувате ли товар од добиените награди?
-Товар, верувам, можат да бидат само ние награди што доаѓаат незаслужени, неодработени со книжевен напор и уверлив резултат. Наградите се своевидно возвишување на авторот по повод неговата грижливо создадена творба. Судејќи по образложението на одлуката на едно мериторно жири што одлучувало меѓу квалитетни романескни творби, наградата за роман на годината на најубав можен начин ги потврдува оценките што „Дваесет и првиот“ ги доби и во претходниот јавен дискурс и критички одгласи што се појавија од неговата промоција до денес. Книгата се чита и се препорачува за читање, тоа и мојот издавач „Блесок“ и мене не прави особено задоволни. Наградата на Вашиот Весник за роман на годината, пак, доаѓа како врвна и институционална потврда на добриот глас чии одѕиви овој роман, на моја радост, непрекинато ги добива.
Уште од насловот навестувате интересно остварување. „Дваесет и првиот“ се однесува на 21 век и претставува мистичен, но и рафиниран роман за потрагата по тајниот премин кон подобро утре, кон подобрите места... Од каде идејата за ваков наслов?
-Всушност, од комплесната приказна во која се обидов да изградам милтинаративен мозаик за совремиево кое не се прикажува на низа необични, фантастични, по некогаш дури и апсурдни начини на манифестирање. Последните децении на минатиот век ги живеевме во стравови и фрустрации од тоа што нам - вакви мали и незначајни како географска и бројна величина - не подготвува историјата; особено во времето од преломот меѓу двете столетија што, ете, не било судено да го населуваме. Ние поминавме распад на една држава, почнат како драма, завршен како трагедија, преживувавме бомбардирања во соседството, самите се соочивме со воен конфликт, на самиот праг од штотуку почнатиот нов век, но едновремено станавме сведоци и на еден уште покрупен судар, оној што започна со терористичките чинови на Америка, па продолжи да се случува во Авганистан, Ирак, Пакистан…а потоа експлодира како закана насекаде низ светот, дури и онаму кадешто до вчера постоеја островите од архипелагот на западната благосостојба; цитаделите на безбедноста презаситени од потрошувачка здодевност и социјален спокој. И ненадејно, сето тоа се смени. Се пресврте таа реалност и наеднаш не само нејзините стари места на потрес, туку сета планета стана жариште на нестабилност, несигурно место за живеење, па нашата сопствена несреќа, среде колосалната конвулзија на современиот свет, во тој нов контекст почна да се чини речиси безначајна. Тој пресврт веќе во себе содржеше една тајна; стана мистерија на нашето вкупно, ново постоење во новиот свет на – Дваесет и првиот век. Ете од таму и насловот во кој е концентрирана сета драма и неизвесност на нашето ново постоење во еден свет полн со агресија и со експлозивни потреси, луѓе бомби и производство на жртви и една крајно неизвесна перспектива, што ги надминаа и оние што сите ние тука травтатично ги доживеавме на прагот од столетиево. Знаев само дека таа голема слика за времето што ни претстои која се зафатив текстуално да ја градам, не треба да е патетична, туку треба да се движи во една динамична нарација, од реалноста кон фикцијата со еден ироничен поглед врз чудата што наеднаш почнаа да ни се случуваат во новото време. Тој пристап се покажа книжевно продуктивен.
Романот е многуслоен и е остварен како панорама на ликови и судбини, кои судбински се пресретнуваат. Секој од овие ликови е реализиран во посебноста на неговиот говор, а поединечно ликовите се самоогласуваат со нивната посебност. Постојат ли тие во реалниот живот? Имавте ли некого на ум кога го пишувавте романот?
-Благодарам. Галеријата на ликовите на романот „Дваесет и првиот“ е бројна. Мислам дека во неговиот тек се водат дури триесет и два лика. Таа галерија опфаќа наши и млади карактери чијшто проблем е неможноста да се реализираат тука, дома, па затоа избираат да заминат надвор по старите патеки што станаа наш социјален, потоа и книжевен код низ новите форми на печалбарењето; питомиот свет на еден професор занесен во своето оптимистичко исчекување на конечното пристигање на среќните времиња за оваа земја што никако да дојдат; добомислени дервиши и чудни старици од заборавените православни храмови и теќиња на Охрид, пријателски соработувајќи во заедничката мисија на чување на подземните премини од кои фучат сенишните сили што го загрозуваат овој свет; потоа една галерија Американци припадници на различни раси, деноминации, полови ориентации и културни идентитети, што ги прекршува неочекуваниот тек на настаните и нивните судбини; во романот потоа се појавуваат многу фиктивни историски личности што како сеништа и призраци доаѓаат од минатото и од „оној“ свет, но непопустливо се обидуваат да ја влијаат оваа наша жива, денешна стварност со своите покојни идеи… Во сиот тој сложен контекст, одговорот на Вашето прашање би бил: и да, и не. Ликовите во романот се стремат да станат фикциони и фантастични, но и такви, верувам дека тие живо ја осликуваат реалноста каква што ни е наметната од некои задгробни и историски сили што нашава современост се обидуваат да ја држат во сенишните пранги на одамна мртвите вредности. При тоа дури и таа галерија макабристички ликови е различна по својата карактерологија. Некои се етички декадентни и носители на отровни идеи и поведенија, некои се меланхолични сеништа, некои се проникливи етички арбитри. Да не заборавам да додадам дека од тие слоеви на романот го извлеков и неговиот поднаслов: Книга на фантазми. За жал во новиот век низ некои чудни и мистични премини доаѓаат призраците да ни ја „поправат“ живата стварност на апсурден, покоен начин.
Од друга страна „Дваесет и првиот“ е роман кој жестоко го критикува секојдневието и постојаниот копнеж по некое друго место, друг свет?
-Веќе реков: напуштањето на домот и татковината е феномен вплетен во нашите корени и во животите на нашите претци. Видете колку само приказни, убави и потресни лични и книжевни сведоштва се напластиле во нашите поединечни и колективни искуства. Номадизмот бил наша драматична животна тема, далеку пред да стане и елегантна книжевно-теориска. Силјан Штркот, преселната птица, е нашиот духовен симбол. Сите имаме приказни за заминувањата и за враќањата од роднокраите на нашите претци и тоа, по правило, не се ни малку ведри приказни. Само што помисливме дека туѓината стана едно убаво странство, и од место на печалба стана простор за туристичко расшетување со црвените југословенски пасоши, онака како што дома се влошија состојбите, така се обнови потребата од оваа земја одново да се заминува. Затоа и Константин Миладинов, кој во романот е еден од благородните ликови на полиглот, на номад и на романтичар, на едно место ќе извикне: „Кај му е на човека спокојот? Ако не дома – надвор. Ако не надвор – дома. Кај му е, бре луѓе на човека спокојот? Надвор, дома или дури – во покојот?... Сакав да пишувам песна за враќањето а од душа ми излегува песна за заминувањето“.
Според некои, македонските автори во литературата се влезени летајќи, а не ползејќи и дека тоа е голема предност што треба да се искористи. Како ги оценувате состојбите во македонската литература и статусот на писателите воопшто?
-Различни се искуствата. Јас, на пример, во литературата влегов љубејќи. Љубејќи да работам, да не се повторувам, да си ја терам сам својата работа, да не припаѓам на тајфи, оттука мирно да одбивам да не бидам објавуван во масовни колективни проекти, туку да се борам да се објавувам индивидуално, да не примам впрочем како и извесен број други наши автори, хонорари за добар дел од моите книги, но и да сум слободен, да истражувам, да создавам во прозата, во театарот, во стрипот, во преводот во филмската сценаристика. Мене ништо друго не ми треба. И покрај се’. И покрај одбивањето на мојата теориска книга „Граѓански простор“ од издавачката програма за годинава. Им треба меѓутоа на младите поети и прозаисти кои тешко се пробиваат во новите македонски состојби. Им треба на слободоумните автори кои тешко го поднесуваат наметнувањето од културниот естаблишмент врзан и штедро плаќан од партизираната држава. Состојбите не сакам поподробно да ги коментирам, тие се такви што заслужуваат цел еден разговор не само еден брз одговор.
Нашите книжевни резултати, меѓутоа, токму со оглед на состојбите - тие се патот на афирмацијата на оваа национална и се надевам барем во комуникативноста веќе и интернационализирана култура. Македонскиот идентитет почива на нашето културно, особено книжевно дело. И како такви нашите напластени книжевни резултати, со децении, повеќе од цел еден век градејќи го зданието на македонската книжевност, литературен јазик, култура и посебност, се за секоја почит. Тоа е големата градба на нашите индивидуални, авторски творби и книжевни постигања. Тие се нашиот споменик „поцврст и од бронза“, највисока вредност. Нашиот духовен покрив, нашиот дом во вејавиците на неизвесните, ќудливи времиња на дваесет и првиот век.
Невена Поповска
http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=E58641A6405BE749A9AB7D04685E3725
