Исчезнатиот прв текст на македонската граматика пронајден во Москва

ИСЧЕЗНАТИОТ ПРВ ТЕКСТ НА МАКЕДОНСКАТА ГРАМАТИКА ОД 1946 ГОДИНА НА РУСИНОТ БЕРНШТEЈН ПРОНАЈДЕН ВО МОСКВА ОД ЈАПОНСКИ ПРОФЕСОР

Јапонскиот славист Мотоки Номачи, кој ја пронашол изгубената македонска граматика напишана од рускиот професор Самуил Бернштејн, со бистата на Блаже Конески, еден од кодификаторите на современиот македонски литературен јазик (Фото: М. Златевска)

Јапонскиот професор Мотоки Номачи во Градскиот архив на Москва ја пронашол Граматиката на македонскиот јазик, напишана во 1946-47 година од рускиот професор Самуил Борисович Бернштејн, која никогаш не била објавена и се сметала за исчезната 70 години. Граматиката била нарачана од Президиумот на АСНОМ, но откако во 1947 година се влошиле советско-југословенските односи поради резолуцијата за Југославија на Информационото биро, подготвениот слог во печатницата бил растурен и оттогаш му се губи трагата на ракописот.

Неверојатната приказна за патот на граматиката за САКАМДАКАЖАМ.МК ја сподели Номачи, професор на Универзитетот во Хокаидо, кој утре во 10, 20 часот во Македонската академија на науките и уметностите ќе говори за неа на Меѓународната научна манифестација „Македонистички денови во МАНУ“. Домаќин на конференцијата е проф. Марјан Марковиќ, раководител на Истражувачкиот центар за ареална лингвистика во МАНУ, кој нѐ воведе во приказната за изгубената граматика.

Номачи се занимава со славистика и пред сѐ го интересира граматичката типологија на словенските јазици, а истовремено се занимава со социолинвистика и со историја на славистиката (Фото: М. Златевска)

Самуил Бернштејн (1911–1997) е основач на Катедрата за словенска филологија на Универзитетот Ломоносов во Москва, Русија, а надворешен член на МАНУ бил од 1969 година. Во 1938 година е меѓу првите научници кој го изделува македонскиот јазик како засебен во јужнословенската група. Во 1946 почнал да ја пишува граматиката на македонскиот јазик.

Академик Блаже Ристовски во 2014 година објавил статија во Зборникот на Филолошкиот факултет „ Рускиот славист С. Б. Бернштејн во историјата на современиот македонски литературен јазик по повод стогодишнината од неговото раѓање“ во која наведува податоци за граматиката и дека и се губи трагата. Ова се извадоци од статијата на академик Ристовски:

„Како воспитаник на славистот-македонист Афанасиј Матвеевич Селишчев (1886-1942), младиот руски славист Бернштејн станува и првиот автор на првите енциклопедиски одредници ‘Македония’ и ‘Македонский язык’ во првата Советска енциклопедија (1938) – третирани како одделен геополитички и етнокултурен субјект на словенскиот југ. На 7 декември 1944 година, по сторнирањето на решенијата на Првата јазична комисија, заради конечната кодификација на македонскиот јазик, Президиумот на АСНОМ предлага ‘да се повикат от Москва дваица световно извесни капацитети по славјанска филологија и нај добри познавачи на јазиците на сите балкански народи: Бернштејн и Державин’… Бернштејн воопшто не ја напуштал работата врз македонскиот јазик. На 25 април 1947 год. запишал: ‘Сега мојата главна задача е завршувањето на монографијата ,Македонский язык‘. Јас треба да го предадам ракописот во книгоиздателството наесен оваа година. Во центарот на описот на граматиката ќе биде морфологијата. Специјална глава е посветена на анализата на јазикот на Мисирков. Во книгата ќе има читанка и македонско-руски речник кон текстовите на читанката’. Така усилено работејќи, Самуил Борисович на 28 август 1947 год. запишал: ‘Близу е завршувањето на книгата ,Македонский язык‘. Завршен е граматичкиот опис на литературниот јазик, напишан е воведот, составена е читанката. Целиот обем на книгата е 10–12 табаци’. Му останал речникот. На 9 ноември допишал: ‘Седам од утро до доцна над ,Македонский язык‘’, а на 2 декември додал: ‘Во последно време работам над секоја мера, по 12 часа на ден. Вчера поставив точка на ракописот ,Македонский язык‘.

Најпосле, на 28 декември тој задоволно соопштува: ‘Вчера за својот, Македонский язык‘ добив премија од 4.000 рубли. Ракописот веќе е утврден за печат. За одговорен редактор е назначен С. П. Обнорски’.

Но бурниот ентузијазам на С. Б. Бернштејн неочекувано е пресечен. Со Резолуцијата за Југославија на Информационото биро нагло се влошуваат советско-југословенските односи и подготвениот слог во печатницата е растурен. Освен фрагментите од оваа книга што се појавија во научната периодика, до денеска тој ракопис остана непознат за јавноста. Дури не се знае ни дали е зачуван и каде се наоѓа. А тоа е многу значаен дел не само од историјата на македонскиот современ стандард, туку и суштествен дел од научно-истражувачкото дело на С. Б. Бернштејн и истовремено важен момент од историјата на руско-македонските научно-културни врски“, пишува академик Ристовски.

На утрешната конференција во МАНУ Номачи ќе зборува за историјата, за работата на Бернштејн на македонскиот јазик, за неговиот поглед на македонскиот книжевен јазик, и секако за приказната на граматиката (Фото: М. Златевска)

Номачи на почетокот на разговорот ни се извини дека ќе говори на српски јазик, бидејќи не говори доволно добро македонски јазик, па не сакал да прави грешки. Исклучително љубезниот професор од Хокадио, во северна Јапонија, вели дека се занимава со славистика и пред сѐ го интересира граматичката типологија на словенските јазици, а истовремено се занимава со социолингвистика и со историја на славистиката. Во тој контекст го интересира и историјата на македонскиот книжевен јазик.

Многу бил љубопитен за делото на Бернштејн, еден од најголемите слависти на 20 век, и бидејќи знаел дека многу се занимавал со македонскиот јазик, а малку има публикации на тема, го интересирало зошто е тоа така.

„Истражував и дознав дека имало политички проблеми, поради конфлкиктот на Тито и Сталин и не можел веќе да се занимава со македонскиот јазик. Во Москва во 2002 година се објавени мемоари на Бернштејн, каде пишува дека завршил со пишување на граматиката на македонскиот книжевен јазик , така што помислив дека таа граматика, тој ракопис мора некаде да постои. Потоа го прочитав текстот на академик Ристовски, кој меѓу другото пишува дека за жал никој не знае каде се наоѓа тој ракопис и дека не е познато дали воопшто е сочувана таа граматика“, вели Номачи.

Професорот пред неколку години бил на конференција во Москва и ги замолил колегите од Институтот за славистика во Москва да му помогнат да го најдат ракописот, кој , вели Номачи, би морал да биде објавен во 1949 година. Ракописот го нашле во Градскиот архив во Москва.

Номачи пред некоја година го исконтактирал академик Виктор Фридман, американски лингвист и еден од најпознатите македонисти во светот.

„Го прашав дали можеме да ја обработиме таа граматика и да ја објавиме со коментари. Па неодамна почнавме со работа и ќе ја објавиме. Кога во јануари Марјан ме покани да дојдам на конфернцијата, сфатив дека е одлична можност за говорам за неа пред македонската јавност“, рече професорот Номачи.

На утрешната конференција во МАНУ тој ќе зборува за историјата, за работата на Бернштејн на македонскиот јазик, за неговиот поглед на македонскиот книжевен јазик, и секако за приказната на граматиката.

Б. НЕСТОРОСКА