ПРАВОСЛАВИЕТО И СВЕТОТ

a.Црквата, созданието и историјата

Ќе биде појасно што му нуди православната духовност на современиот човек ако обработиме поглавје за односот на Православието и светот, бидејќи во православното Предание, светот како создание и како историја ја наоѓа смислата и целисходноста во Икономијата на Црквата, која, бидејќи е полнота на Богочовекот Христос, образува таинствено средиште на светот, „украс на светот”1. Порекнувањето на присуството и силата на Црквата значи помрачување и губење на смислата на светот, апсурдност и неуспех на историјата, губење на центарот и победа на празнината, дрскоста и преовладување на бесловесните сили.

Црквата е квасец кој го заквасува и преобразува тестото на светот, таа светот го прави онаков каков што тој навистина е: Божјо создание и историја на спасението. Таа е „столб и тврдина на вистината.” Со присуството на Црквата, светот се заветува и се осветува постоењето на светот кој личи на молитва скаменета од човечките гревови, но и ослободен од благословите, посредувањето и благодарењето на Црквата. Црквата навистина претставува суд за светот, »суд на судот«. Таа му суди на »овој свет« кој се самоидолатризира и самоуништува; не му суди како земските судии, туку со тагата на исповедниците и со крвта на мачениците… Со животворниот Крст кој ја усмртува смртта за да се преобрази светот… Црквата е срце на светот, мистична ocкa на неговото траење, траење што го го одвојува од апсурдот, за да се преобрази во историја во литургиското време. Таа во тридневната Пасха и во Педесетница ги нурнува (како да ги крштева) круговите на природата и културата на човештвото, за да ги соедини во вечноста”2.

Во основата на ова соборно преобразување и осветување се крие тајната на Воплотувањето. Тоа е тајна и Откровение на тајната на соборното спасение и обожение на светот: „Бидејќи се воплотил без да претрпи промена, Бог и Лoroc со посредство на телото се соединил со целото создание. На небото и на земјата се случува големо чудо: Бог се појавил на земјата, а човекот на небото, за да ги соедини луѓето со Ангелите и на целото создание да му дарува обожение”3. Свети Атанасиј Велики во Словото за Воплотувањето на Лorocот говори за возглавувањето на сѐ во Христос: „Зашто, Логосот секаде се распрострел, и горе и доле, во длабочина и широчина: горе над созданието, долу со вочовечувањето, во длабочина во адот, во широчина – во светот. Сѐ е полно со знањето Божјо.“ Богочовечноста, значи, е полнота исполнета и совршена во Христос, врв – како на природниот развој, така и на човечката историја.

Православието не е бегање од светот во име на вонвременско ширење и трагања, на индивидуална или религиозна самодоволност во која се мешаат христијански и нехристијански елементи. Православието ја воплотува духовноста на Воплотувањето, тоа е храбар подвиг, претходно присуство на љубовта и одговорноста, сила за преобразба на светот и историјата. Како што падот на човекот не е изолиран настан, бидејќи со себе го повлекол целото создание и ја вовел лагата во историската стварност, така и спасението не е само за човекот, туку е спасение на целото создание и на историјата преку човекот.

Соборноста на христијанското Православие „станува словесна, како во согледувањето на светот (т.е. на создаденото, така и во согледувањето на историјата… Христијанското разбирање на светот наоѓа свој израз во тоа, настанот на спасението да не се разбира како одреден настан само за човекот, при што се има пред вид и човечката историја и човечката заедница, туку како космички настан со кој се проткаени движењето и промената на севкупниот свет. Космологијата и сотириологијата се наоѓаат во нераскинлива, органска врска. Како што падот на човекот го побунил целиот космос против Бога и го предал светот на силите на гревот и на смртта, така и Воплотувањето на Бог во Христос и Неговото Воскресение носи во себи космички енергии и последици. Во спасението кое Христос го оствари учествува севкупното создание кое заедно со човекот ја поднесува истата мака и ја очекува конечната полнота на спасението. Спасението е крај на историјата и тоа ќе се оствари со преобразувањето на старата земја и старото небо, во нова земја и ново небо. Динамичното преобразување на созданието, освен луѓето ја опфаќа и целата вселена. Така и христијанскиот догмат на Халкидонскиот собор ги осветлува и нагласува врските на Црквата со созданието (природата) и историјата. Овие односи не се дијалектички, туку сотириолошки, такви односи што потекнуваат од благодатта и од можноста за соборното спасение во Христос. Тоа не се властодржечки и господаречки односи над светот, туку односи на благодатта и дарот кои извират од Бога, како личносни тајни на слободата и љубовта.

Православието има свест дека Црквата не е „од светот”, туку дека е „во светот”, дека се разликува од светот, но не и дека не се одвојува од него. Ова одвојување би водело, не само во осудување и смрт на светот, туку и во соголување и обезвреднување на самата Црква. Автентичниот православен став не се изразува во бескомпромисна негација на светот, туку во негирањето на владеењето на сатаната над него, т.е. во борбата на човекот и на Црквата со демонските сили. Нашата борба не е борба со светот, туку судир со искушувачот, кој сака да го потчини светот на суета и гнилеж, на бесмисла и смрт. Вистинитиот православен став не е за лекомислено и неодредено приспособување на Црквата на светот (што би било секуларизација, со оглед на тоа дека љубовта кон светот и неговото обновување го претпоставува парадоксот на умртвувањето на светот во нас, излегување од светот и влегување во сферата од каде што дошла благодатта на воплотениот и распнат Господ. Така се објаснува фактот кој е тешко сфатлив: фактот дека монасите го сакаат светот повеќе, отколку луѓето што живеат во светот.

Во односот кон светот и во одговорноста за светот, Црквата чувствува постојано искушение во тнр. несовременост или немодернизам. Кога Црквата се одрекува од искуството на она „сега” или она „денес” на Божјата икономија за светот и кога се одрекува од својот есхатолошки карактер и есхатолошки извор на верата, нужно се меша и се поробува со кризата и безизлезот на светот, дури и кога тоа го прави под изговор на религиозност и општественост. Проблемот впрочем, не се промените или разубавувањето на надворешните околности на светот, туку неговото осветување и враќање кон Бога. Осветувањето и враќањето таинствено се извршуваат со преобразувањето на човекот, токму со промените кои доаѓаат однатре, од длабочината на срцето – во кое е арената на борбата на Бога со ѓаволот и местото на „трагичната и таинствена убавина”.

Во динамиката на бескрајните последици за човекот, историјата и светот, Воплотувањето е непресушен извор и неисцрпно богатство на благодат и дарови, на современост и актуелност. Во Црквата не пocтојат нешта на кои им е потребна обнова или повторно приспособување, за да се следат сите нови општествени конвенции и прогресот. Црквата е вечна и ја опфаќа стварноста која е над секое движење т.е. активизам. Во неа се исцелува несигурноста и неспокојството, минливоста и потресите, пропаѓањето и непостојаноста на историската и космичката стварност. Во Црквата не владее реорганизирањето, туку секојдневното паметење, спомнување и славење на чудото на нашето спасение, на кеносисот (снисходењето, понижувањето) и Воплотувањето на Бог, на единственото ново во светот и историјата.

Не се работи за тоа, да правиме современи или револуционерни (!) дела, туку да останеме силни и постојани во верата, која е Откровение на Бог во Христос, кој што е единствена сила за преобразување на стариот свет. И уште, да го имаме на ум сознанието дека „со Божјата промисла од мал повод и преку мали личности се извршуваат големи дела.

Михаил Кардамакис, Православна духовност, ман. Хиландар, 1996.

Извор: https://svitok.info/2019/05/31/crkva-sozdanie-istorija/#more-7060