Слово корисно и спасително за душата до Теодул од преподобен Исихиј, презвитер ерусалимски

Слово корисно и спасително за душата до Теодул од
преподобен Исихиј, презвитер ерусалимски

90. Толку, колку будно внимаваш на својот ум, со толку потопла желба ќе Му се молиш на Исуса; а доколку невнимателно го надгледуваш својот ум, толку ќе се оддалечуваш од Христа Исуса. И како што првото го осветлува воздухот на умот, така последното, - отклонувањето од трезвоумието и слаткото повикување на Исуса – обично потполно го помрачува. Природно е ова да биде така, како што рековме, и поинаку никогаш не бива. Ова ќе го разбереш од својот опит, тогаш кога ти лично ќе го доживееш. Зашто добродетелта, а особено ваквото сладосно светлоносно дејствување не се научува поинаку, освен преку личен опит.

91. Непрестајното повикување на Исуса со некаква топла желба, полна со сладост и радост, прави воздухот на срцето поради силното внимание да се исполнува со чудно пријатна тишина. За потполно очистување на срцето само Христос бива причина и извршител. Зашто Самиот Бог велиː „Јас Господ... правам мир“ (Иса. 45,7).

92. Душата, откако била обдарена и насладена од Христа, со радост и љубов, Му благодари на својот Добротвор и со веселба Го повикува Оној што ѝ го дарувал тој мир, бидејќи внатре во себе духовно гледа дека Он ги растерува мечтаењата на лошите духови.

93. Псалмопеачот Давид велиː „И окото мое ги погледа непријателите мои, и увото мое ќе чуе за побунетите против мене беззаконици“ (Псал. 91,12) иː „само ќе гледаш со очите свои и ќе ја гледаш отплатата на грешниците“ (Псал. 90,8), платата на оние што грешаваат пред Бога сум ја гледал јас и во себеси. Кога нема никакви мечтаења во срцето, тогаш умот се наоѓа во својата природна состојба, секогаш готов да се издигне за секое радосно созерцание, духовно и исполнето со љубов спрема Бога.

94. На тој начин, како што реков, трезвеноста и молитвата Исусова навлегуваат взаемно една во другаː силното внимание навлегува во составот на непрестајната молитва, а молитвата – во составот на трезвеноста и вниманието на умот.

95. Добар педагог и за телото и за душата е незаборавното спомнување за смртта, така што неа да ја имаме секогаш пред себесиː постојано се наоѓаме меѓу мигот во кој сме и самиот смртен часː самата постела, на која треба да спиеме, да ја замислиме како место, на кое треба да се разделиме со нашето тело.

96. Браќа, оној што сака да остане неранет, не треба да му се предава на сонот. Една од двете работи е неизбежнаː или да паднеме и да загинеме, откако се лишиме од добродетелите, или секогаш да стоиме на стража со нашиот вооружен ум,зашто и самиот наш непријател е секогаш вооружен против нас и готов да нѐ нападне.

97. Во нашиот ум се раѓа некаква божествена состојба од непрестајното спомнување за Господа Исуса Христа и од повикувањето кон Него, ако не бидеме мрзливи секогаш да Му се молиме во нашиот ум, ако има непрекинлива трезвеност и сознание за тоа што станува во нас и за нападите од страна на лошите сили, па она што е добро – да го примаме, а она што доаѓа од демоните – да го одгонуваме. Но нашата работа треба да биде секогаш една и истаː да Го повикуваме Господа Исуса Христа, со топло срце да викаме кон Него – да ни даде да се причестиме со Неговото пречисто име и тоа да се настани во нашето срце. Зашто честото повторување е мајка на навиките, како по однос на добродетелите, така и во однос на пороците, а навиката потоа владее како и самата природа. Откако ќе дојде во таква состојба, тогаш самиот ум ги бара противниците, како ловџиското куче што ги бара зајаците во грмушките; но тој ги бара, за да ги изеде, а овој ги бара – за да ги победи и да ги разгони.

98. Затоа, секојпат, кога ќе ни се случи во нас да се умножат лошите помисли, веднаш да го фрлиме меѓу нив повикувањето на нашиот Господ Исус Христос, и веднаш ќе видиме како се разбегуваат како чад во воздухот, како што нѐ учи нашиот опит. Кога потоа нашиот ум ќе остане сам, без лошите помисли што го вознемирувале, пак одново да почнеме да внимаваме и да Го повикуваме Господа. Така треба да постапуваме секој час кога треба да се бориме со искушенијата.

99. Како што не може голото тело да појде во војна, или, како што не може да го преплива големото море во облека, или, како што не можеме да живееме, ако не дишеме, така е неможно без смирението и без непрестајната молитва кон Христа – да научиме како се води духовната и скриена борба, како да влегуваме во неа, како да се бориме и како да ги победуваме нашите духовни непријатели.

100. Оној што бил најопитен во овие работи, големиот Давид, Му вели на Господаː „Силата моја во Тебе ја чувам“ (Псал. 58, 9), односно обраќајќи Ти се Тебе за помош. Така и во запознавањето на силата на срцето и на духовното безмолвие и спокојство, од кои се раѓаат сите добродетели, биваат во нас по содејство од Господа, Кој ни ги дал заповедите и Кој го одгонува од нас непотребното заборавање, кога непрестајно Го повикуваме на помош, зашто заборавањето повеќе од сѐ друго го уништува безмолвието во срцето, како што водата го изгаснува огнот. Затоа, монаху, не предавај му се на сонот на мрзливоста – за да не умреш духовно, туку со името Исусово бичувај ги непријателите, и ова преслатко име, како што рекол еден од мудрите, ( Свети Григориј Богослов ) да се присоедини со твоето дишење, и тогаш ќе ја разбереш ползата од безмолвието.

101. Кога ние недостојните ќе се удостоиме со страв и трепет да се причестиме со страшните и животворни Тајни на Христа – нашиот Цар и Бог, тогаш треба да покажеме најголема трезвеност, пазење на умот и најбудно внимание, така што овој божествен оган, односно Телото и Крвта на нашиот Господ Исус Христос – да ги уништи нашите гревови и малите и големите нечистотии. Зашто влегувајќи во нас, тие веднаш ги прогонуваат духовите на злобата од нашето срце и нѐ ослободуваат од гревовите што сме ги направиле некогаш; нашиот ум тогаш бива оставен слободен од вознемирувањата на здодевните лукави помисли. А, ако потоа, стоејќи при вратите на нашиот ум, тогаш, кога пак ќе бидеме удостоени да ги примиме Светите тајни, тие сѐ повеќе и повеќе ќе го просветуваат нашиот ум и ќе го прават сјаен како ѕвезда.

102. Заборавањето обично го ослабнува чувањето на умот, како водата што го изгаснува огнот. Но непрестајната молитва Исусова со будната трезвеност, најпосле го изгаснува од срцето. Молитвата има потреба од трезвеноста, како што малото кандило има потреба од светлината на големата свеќа.

103. Треба постојано да се грижиме да го запазиме она што е скапоцено, а за нас скапоцено е само тоа, што нѐ запазува од секое зло, - од видливото и од невидливото. А тоа е запазувањето на умот со повикување на помош на името на Госпоода Исуса Христа, та секогаш да гледаме во длабочината на нашето срце и непрестано со мислата наша да бидеме во безмолвие, дури ќе речам дека треба да се пазиме и од оние помисли кои ни се чинат како добри, да се трудиме да немаме никакви помисли, за да не бидат зад нив скриени крадци. Но, и да ни е мачно, треба со трпеливост да бдееме во нашето срце, но впрочем и утехата е близу.

104. Она срце, кое е постојано пазено, кое не дозволува да влезат во него никакви слики и мечтаења од лукавите духови, тоа обично раѓа од себе светли помисли. Зашто, како што дрвениот јаглен раѓа пламен, така многу повеќе светлее во нас Бог, Кој се наоѓа во нас од светото крштевање, - ако го најде чист воздухот во нашето срце од ветриштата на злобата и ако биде запазувано од стражата на умот, тогаш Он ќе ја распали нашата духовна сила за созерцание, како што се распалува пламенот на восочната свеќа.

105. Името на нашиот Господ Исус Христос треба секогаш да го враќаме во пространството на нашето срце, како што се враќа молњата во воздушниот простор пред да почне да паѓа дожд. Ова го знаат добро оние што се искусни во духовната – внатрешната борба. Оваа духовна борба треба да ја водиме вакаː првата работа треба да ни биде вниманието; потоа, кога ќе забележиме дека ни се приближила ѓаволската помисла, веднаш да ги нафрлиме врз него со гнев зборовите на клетвата од нашето срце; а трето – да Му се помолиме на Господа Исуса Христа да нѐ запази од нашиот духовен непријател, веднаш да исчезне тој демонски призрак, за да не појде нашиот ум по тие мечтаења, како некое дете по некои вешти трикови.

106. Да се потрудиме, слично на Давида, да викаме кон Богаː да викамеː Господи Исусе Христе, помагај ни! Но да не викаме со глас од грлото наше, туку со очите на умот наш да се устремуваме нагоре со надеж и да не престанеме да Му се обраќаме на нашиот Бог (сп. Псал. 68, 4).

107. Спомнувајќи си ја секогаш приказната за неправедниот судија, која ни ја раскажал нашиот Господ за наша поука, треба секогаш да Му се молиме и да не очајуваме, па дејствувајќи според неа, - да добиеме и корист и да му се одмаздиме на непријателот.

108. Како што не е можно за оној што го гледа сонцето; неговите зраци да не му светлеат, така не е можно да не му биде светло на оној кој се наоѓа во преосветлениот од Бога воздух на срцето.

109. Како што не можеме во овој наш земен живот да живееме без храна и пиење, така не можеме без запазувањето на умот и чистотата на срцето – да добиеме нешто духовно и угодно на Бога или да се избавиме од духовниот грев, ако не се запазуваме со помош на стравот од маките и на тој начин принудно да се пазиме од гревот.

110. Впрочем и оние кои на тој начин, принудно се запазуваат од гревот со дела, блажени се пред Бога, пред ангелите и пред луѓето, зашто „царството небесно насила се зема и силните го грабаат“ (Матеј 11, 12).

111. Еве што е прекрасно за умот од безмолвието: гревовите, кои во почетокот чукаат на умот само со помислите со цел, ако бидат примени како мисли, потоа да станат груби, видливи гревовни дела; сите тие мисловни гревови биваат отсекувани во нашиот внатрешен човек со трезвеноста, која не им дозволува да навлегуваат во душата и потоа да се претвораат во грешни дела. Ова го прави со силата и застапништвото на нашиот Господ Исус Хритос.

112. Слика на надворешните и телесните подвизи е Стариот завет, а Светото Евангелие, Новиот завет, е слика на вниманието и чистотата на срцето. И бидејќи Стариот завет не доведувал до совршенство, не го задоволувал внатрешниот човек во делото на богоугодниот живот, зашто, како што вели апостолот: „законот ништо не доведува до совршенство“ (Евр. 7,19), а само ги сопирал грубите гревови, и не можел да ги спречува помислите на срцето и порочните желби, не можел да ја запазува чистотата на срцето, затоа евангелската заповед е многу повеќе од она што го бара законот, како на пример, она: око за око и заб за заб. Така треба да го разбереш и она за телесната праведност и за телесната чистота: говорам, за постот, за воздржувањето, спиењето на гола земја, стоењето, бдеењето и друго, кои се преземаат обично поради телото и кои го скротуваат страсниот дел на телото, успокојувајќи го од гревовните движења. Се разбира, добро е и сето тоа, како што е речено за Стариот завет, дека Законот е добар, зашто ни служи за тоа да го учи нашиот надворешен човек и да го запазува од страсни дела. Но сите тие подвизи не нѐ запазуваат од духовните гревови, ниту можат да ги победуваат; не се силни да нѐ избавуваат од зависта, гневот и од другите духовни страсти.

113. А чистотата на срцето, односно запазувањето на умот, на што е слика Новиот завет, ако го пазиме како што треба, ги отсекува сите страсти и секое зло од нашето срце и ги искоренува од него, и место нив – ги насадува таму радоста, добрата надеж, скрушеноста, плачот, солзите, познавањето на себеси и на своите гревови, спомнувањето за смртта, вистинското смирение за безмерната љубов кон Бога и кон луѓето и за божествената срдечна ревност.

114. Како што оној кој оди по земјата не може да не го расекува воздухот, така е неможно човековото срце да не биде непрестајно напаѓано од демоните и да не биде подложено на скриени воздејствиа од нивна страна, макар и да прави соодветни телесни подвизи.

115. Ако сакаш да бидеш пред Господа вистински монах, а не само навидум; да бидеш добар, благ и секогаш соединет со Господа и ако сакаш да бидеш таков, тогаш постојано грижи се да ја имаш жива добродетелта на вниманието, која се состои во пазењето и запазувањето на умот и постојаното сладосно безмолвие на срцето – слободно од мечтаење. Оваа состојба нема да ја најдеме кај многумина.

116. Добродетелта на вниманието се нарекува љубов спрема духовната мудрост. Минувај низ неа со голема трпеливост и со топла усрдност – со Исусовата молитва, со смиреноста и со непрекинливост, со молчење на твојата телесна и духовна уста, со воздржливост во јадења и во пиење и со оддалечување од сѐ што е грешно, чекорејќи по духовниот пат со расудување, и тоа, со Божја помош, ќе ти го открие она што не си го очекувал, ќе ти даде знаење, ќе те просвети, ќе те умудри и ќе те научи на нешто за што и не си помислувал дека имаш способности тогаш кога си чекорел во темнината на страстите и темните дела, бидејќи си бил потонат во заборавност и збрканост на помислите.

117. Како што плодните ниви раѓаат богат пченичен плод, оваа добродетел ќе ти даде изобилен плод на секое добро во твоето срце или, подобро е да се каже, нашиот Господ Исус Христос и Бог на сѐ ќе ти го даде сето тоа, без Кого не можеме да направиме ништо. Отпрвин таа ќе ти биде како скала, а потоа ќе ти биде како книга, од која ќе читаш и ќе преуспеваш сѐ повеќе и, најпосле, ќе ја видиш како град, како небесниот Ерусалим, како Христа Израилев, Царот на силите; навистина ќе гледаш со твојот ум и заедно со умот на Единосушниот Божји Син и со Светиот дух, Кој се прославува заедно со Отецот и Синот.

Извор: ДОБРОТОЉУБИЕ – Том II