АКАДЕМИК КАТИЦА ЌУЛАФКОВА
Постојано некој ни одредува до каде имаме право да ги промовираме сопствените културни вредности, ни кажува што е опортуно политички, а што не е - испаѓа дека никогаш не било пожелно да се интегрира македонската култура во европската и во светската токму како македонска
Под покровителство на УНЕСКО, а под раководство на академик Катица Ќулафкова утре и задутре, во Македонската академија на науките и уметностите ќе се одржи меѓународната конференција „Меморија и интерпретација“. Ќулафкова смета дека таа е од особена важност во ова време кога политичкиот амбиент е таков што како да не е опортуно да се зборува афирмативно за македонските културни традиции и вредности, уште помалку да се промовираат. Вели дека владее тих заборав на македонската културна историја.
* Организирате меѓународна европска конференција на тема „Меморија и интерпретација“. Која е целта на конференцијата?
- Еден од мотивите е изворен и траен, а се работи за насушната потреба македонската книжевна наука, македонските компаративни студии, истражувањата во доменот на поетиката и на херменевтиката, да се афирмираат во европски контекст. Сметам дека тоа најсоодветно ќе се постигне со непосредно и суверено учество на македонските компаратисти, теоретичари и херменевти во еден европски проект, заедно со врвни претставници во европските држави, како членките на ЕУ, така и другите. Во меѓувреме се отворија и некои институционални можности за поцелосна, потрајна соработка, можности што засега се само можни, но се надевам наскоро и реални. По успешното реализирање на проектот „Балканска слика на светот“ имаме понуди за други соработки во доменот на балканолошката компаристика, но и во однос на балканските традиции и нивната интеграција во ЕУ. Работиме на тоа да се артикулираат што е можно подобро овие истражувачки интереси на македонската компаратистичка наука. Идејата за конференцијата на тема „Меморија и интерпретација“ се надоврзува и на истражувањето од претходната 2006 година, кое беше фокусирано на тема „Насилството и уметноста“, од кое произлезе една извонредна публикација на англиски, француски и на македонски јазик, со учество на десетина автори од Европа и неколку од Македонија, осмислена според современи релевантни обрасци, оригинална и за европски контекст. Се надевам дека оваа публикација ќе стане референтна публикација на проектот на МАНУ - „Интерпретации“.
* Колку науката ја истражила културната меморија на нашиот народ, особено што тоа е суштествено за сите култури, па и за нашата?
- Секоја наука е должна и повикана да даде свој прилог во толкувањето на културната меморија на својот народ и на народите од опкружувањето. Ние се определивме за интердисциплинарен и компаративен херменевтички пристап, при што колективната меморија се посматра во корелација со индивидуалната естетизирана меморија на уметноста (книжевноста, усната традиција, визуелните уметности, театарот, филмот, митот, јазикот). Секој учесник ги остварува своите истражувања самостојно и ќе ги презентира сознанијата на конференцијата.
* Интересот за конференцијата е голем - ќе дојдат дури дваесет учесници од многу европски земји. Очекувате ли да дадете придонес во актуализацијата на феноменот на културната меморија?
- Ќе дојдат научници од 20 учесници од странство - од Франција, Италија, Полска, Шпанија, Велика Британија, Холандија, Германија, од Турција, Хрватска, Босна, Србија, Албанија, Бугарија. Имаме и 15 учесници од Македонија. Некои колеги, од Украина на пример, ќе бидат претставени во книгата, но нема да присуствуваат на конференцијата. Очекувам да дадеме значаен прилог во актуализацијата на феноменот на културната меморија - феномен битен, ако не и клучен во конституирањето на етничките и на надетничките идентитети. Колективната културна меморија е битен чинител во конституирањето на самосвеста и свеста за другите на секоја нација. Во тој процес на самоидентификација и идентификација, на авторефлексија и референца на другите, од особена важност е влогот на уметниците, на писателите, на уметничките дела, на артефактите, на митот и на јазикот како средишта на најсублимирана колективна меморија.
* Историјата покажува дека без освестен и институционално поткрепен процес на идентификација на спецификите во контекст на идентификација на универзалните вредности, не можат да опстанат културите како системи на вредности.
- Поддршката што УНЕСКО ја прави по однос на ваквите проекти е во склад со Декларацијата на УНЕСКО од 2005 година за заштита на културната разноликост, мислам првенствено на глобално рамниште, во светот. Во таа смисла, разноликоста денес е нов меганаратив кој се јавува како реплика на меганаративот на глобализацијата. Тој е опомена дека глобализацијата, имено, не смее да се применува како стратегија на задушување на културните особености. Дискурсот на разноликоста е тесно поврзан со дискурсот на меморијата. Околу културната разноликост кај нас можеби многу се зборува, но повеќе во клишеа одошто аналитички. Она што е симптом на духовна вредност на универзално рамниште, кај нас се сведе на политизирана флоскула на мултикултурализам, што, пак, се сведе на прагматичната концептуализација на мултикултурализмот на мултиетничност, односно во македонскиот случај на биетничност. Овој параметар беше толку снажен што ги ревидираше и дефинициите на поимот народ, па сега гледаме во многу акти македонскиот народ се именува како заедница. Таквите радикализирани толкувања на мултикултурализмот на локално ниво доведоа до трауматични состојби. § преостанува на науката да го кажува своето мислење, аргументирано и непристрасно.
* Кој е виновникот за таквата состојба?
- Не сметам дека виновникот за таа состојба на духот и на народот е надвор. Ние самите го имаме прифатено, на официјално ниво, дискурсот на себедеградација, на откажување од атрибутите на идентитетот, на хибридизација на идентитетот, на проблематизација на идентитетот. Ние сами го имаме, за жал, промовирано, дискурсот на амнезија или стратегија на заборав на сопствениот културен идентитет. Впрочем, за тоа има многу примери, тоа не е само актуелна состојба, но последнава деценија е особено индикативен и алармантен. Јас се надевам дека нештата на тој план ќе се променат во непосредна иднина, во спротивно ќе биде доведен во прашање нашиот опстанок.
Значајни дела и личности се бришат од колективната меморија
* Во услови на негирање на македонскиот идентитет, името на државата и на јазикот, колку е важно да се сочува македонскиот литературен јазик?
- Најпрвин морам да кажам дека ситуацијата во која се наоѓа македонскиот народ и факторите на неговиот идентитет, јазикот, литературата, културата и традицијата, е во најмала рака парадоксална. Од една страна имаме работа со материјално и нематеријално културно наследство на македонскиот народ од парадигматичен тип, богато и исклучително референтно не само по однос на македонската историја туку и по однос на светската, а од друга немаме доволно социјален амбиент, материјални и кадровски услови за негово систематско истражување и за негова афирмација во светот. Периодично се става акцент на делови од македонската богата културна традиција и тоа е извонредно, потоа интересот стагнира. Институтите од национален интерес како Институтот за македонски јазик, за литература, за фолклор, за историја, се во крајно загрижувачка состојба. Државата треба манифестно и крајно конкретно да го потврди својот интерес за нивните дејности како дејности од национален интерес и приоритет. Ама политичкиот амбиент е таков што последниве десетина години како да не е опортуно да се зборува афирмативно за македонските културни традиции и вредности, уште помалку да се промовираат истите гласно медиумски и научно. Како да владее тих заборав на македонската културна историја. Помор на меморијата. Во такви услови многу значајни епохи, дела и личности ќе се бришат од матрицата на колективната меморија. За да опстанат впишани во неа, треба да се стимулира, едукативно, научно и медиумски, свеста за македонската културна историја и современост, втемелена врз факти и артефакти. Кај нас се случува постојано некој од надвор или од внатре да ни одредува до каде имаме право да ги промовираме сопствените културни вредности, постојано кажува што е опортуно политички, а што не е. Испаѓа дека никогаш не било пожелно да се интегрира македонската култура во европската и во светската токму како македонска.
Лилјана Грџо Дамовска