(Обновено)

 02/06/2017   Поуки - совети

Еден од начините на постоење на Црквата, е исповедањето на нејзината вера како специфично знаење кое ја разликува истата од другите постоечките религии. Во контекст на ова тврдење, би го нагласил толкувањето или исповедањето кое го имаа првите заедници на Новиот Завет. Дека во древната Црква постоеше катихетска пракса на крштевање, јасно е прикажано насекаде во Новиот Завет. Во Новиот Завет се зборува за «крштелно учење»(Евр. 6, 2), и«исповедување»(Евр. 3,1. 4,14. 10, 23). Согласно истражувањата на J. Kelly, катихетската пракса се извршуваше во името на Христос. Новите членови на Црквата должни беа да го исповедаат Исус како Христос и Господ (John Andrew Breon, Christian Doctrine as a Means of Christian Spiritual Formation, Ann Harbor 2008, стр. 59). Во Пастирските Посланија на апостолот Павле се нагласува учењето онака како што е прифатено од страна на заедниците (Тит. 1, 13; 1 Тим. 1, 19).

Членовите на Ранохристијанската Црква употребуваа неколку типови на исповедање на верата, прикажани во Светото Писмо. Тие типови сe: еднострано, двострано и тространо исповедање на верата. Сите три типа се сретнуваат во Новиот Завет. Во едностраниот тип на исповедање, се изразува накратко, но сосема јасно, учењето за ликот и делото на Исус како Господ и Бог (Филип. 2,11.  Јвн. 1, 41.  Кол. 2,6.  Дела. 8, 12. 9, 22.  1 Јвн.  4,2, 15. 5: 1, 5.  Рим. 1, 3-4, 10, 9. 1 Кор. 12, 3). Паралелно кон едностраните христолошки фрази – символи, се сретнуваат и двостраните, коишто се однесуваат Отецот и Синот (1. Кор. 1, 3. Еф. 1, 2. 6, 23. 2 Сол. 1, 2. Тит. 1, 4. Гал. 1, 3-5). Тространиот, пак, се однесува на целата Света Тријада. Во тространиот тип на исповедување биднува спомен на лицата на Отецот и Синот и Светиот Дух (Види 2. Кор. 1, 2. 1 Петр. 1, 2 и 1 Сол. 5, 18-19). Од троичниот тип на исповедање е и местото во Евангелието според Матеј 28, 19-20, коешто, пак, го сочинува почетокот на крштелните Символи. Забележуваме дека веќе од 2 век натаму, едностраните, двостраните и тространите символи стануваат повеќебројни, за да ги покријат потребите на локалните Цркви. Имено, зборот «символ» или латински «simbolum», има повеќе значења. Произлегува од глаголот ‘’συμβάλλομαι’’- придонесувам, и означува «придонес». Како што забележува професорот Кармирис, зборот «символ» означува ‘’специфично знаење’’, нешто според кое христијаните се разликуваа од етничкиот народ во конкретното општество во кое живееја или од Јудеите, додека подоцна, истиот се употреби за да го означи исповедувањето на верата од страна на верниците на Црквата. Терминот «символ» првпат го употреби Свети Кипријан (3век) и подоцна Руфин Аквилејски (4 век) (Ιω. Καρμηρη, Τα δογματικά και συμβολικά μνημεῖα της Ορθόδοξου Καθολοικής Εκκλησίας, ‘Αθῆναι 19602, τομ. 1, стр. 34).

Во истражувачките кругови на Западната црква, не ретко се дискутираше за постоењето на еден Символ кој припаѓа на епохата на Новиот Завет. Таа теза, дека апостолите после Педесетница преку Благодатта Божја, знаејќи дека ќе се разделат за да ја рашират проповедта Христова насекаде во светот, го создадоа првото толкување на Црквата и секој од дванаесетте апостоли го даде својот личен придонес во формулирањето на верата, беше прифатено од страна на теолозите на Запад сè до 15 век. Според таа теза, дванаесетте апостоли го составија првото изложување на верата, наречено на Запад уште како ‘’Апостолски символ’’ или ‘’Simbolum apostolorum’’. Апостолите разбраа, вели Руфин, дека постојат Евреи кои тврдат оти се апостоли Христови, па затоа е многу важно христијаните да имаат некаков «символ». Но, никој од Светите Отци во своите списи пред 325 година, не го наведе овој Символ во облик во кој постои денес и веројатно ниту пак, неговото потекло е автентично-преданиско, каков што е наведен во изложувањето на Символот, од страна на Руфин. (James Dean, The Creeds of Denominations, New Orleans 2005, стр. 5). Постоењето на еден ваков Символ остана непознато помеѓу теолозите на Источната Црква. Дека е тоа така, ни сведочат случките на Соборот во Ферара (1438), каде што Православните Отци не препознаваат таков Символ. Да постоеше таков Символ, нагласија Отците на Соборот, сигурно би бил наведен од Апостолот Лука во Делата Апостолски.

До средината на 2 век и не може да се говори реално за постоење на Символи како еден целосен, развиен катихетски систем на Црквата. До овој период и да постои нешто кое личи на Символ, тоа се некои кратки исповедувања: «Христос е Бог» или «Христос е Син Божји». Најстарите крштелни – литургиски Символи припаѓаат на 2 и 3 век, и тоа: символот наведен од страна на Свети Иполит Римски во списот ‘’Апостолско предание’’, символот во употреба во 3 век од Римската Црква, и  символот сочуван во папирусот ‘’Der Balyzeh’’. Во папирусот ‘’Der Balyzeh’’, којшто е откриен во 1907 година во Горен Египет, од страна на Flienders Petrie и Grum, а публикуван во 1949 година, се сретнуваат одломки на некои литургиски молитви, но и Символ. Овој Символ, кој доколку внимателно го анализираме, ќе забележиме дека е троичен во својата суштина, е всушност крштелниот Символ на Александриската Црква. Символот е пронајден исповедувачки по форма, и е изговорен од непозната личност, штотуку крстена. Самиот Символ содржи неколку египетски паралели и е постар од останатите работи пронајдени во папирусот. Трите предмалку наведени Символи се сметаат за основа на сите подоцнежни троични Символи. Токму од последните два Символа, Александрискиот (пронајден во списот Der Balyzeh) и од Римскиот символ, секоја локална Црква ја добива идејата за воведување на свој Символ (Κωνσταντίνου Β. Σκουτέρη, Ίστορία Δογμάτων Α´, стр. 508).

Но, неизбежно се наметнува прашањето: Што всушност претставуваат првите Символи на Црковните заедници? Тие се крштелни исповедања или христолошки фрази, врзани со литургиската пракса на секоја локална Црква за подготовка, воглавно на оние кои треба да се крштеваат, што значи дека првите Символи се крштелни и имаат локален карактер. Поцелосна слика за тоа како се извршувало крштевањето во Древната Црква, добиваме од праксата на крштевање во 4 век во Ерусалим, сочувана во Катихезите на Свети Кирил Ерусалимски, напишани во 348 година. Генерално, во исповедувањата или Символите на членовите на Древната Црква, царува Христолошкиот елемент, од што заклучуваме дека автентичниот дух на Првата Црква е Христолошкиот. Свеста за Христос на првите членови на Црквата е сè уште свежа. Христолошката структура, која ја сретнуваме во подоцнежните Символи е сочувана во делата на Свети Игнатиј Антиохиски. Во списите на Свети Игнатиј постојат символички типови кои се фразеолошки идентични со толкувањата за Христос кои ги читаме во подоцнежните Символи на локалните Цркви и конечно во Никео–Цариградскиот символ. Ова укажува на тоа дека членовите на Црквата ја преземале структурата или костурот на исповедање конкретно во лицето на Христос, според начинот на кој е тој прикажана кај Свети Игнатиј Антиохиски.

Веќе со Никејскиот Символ ,,се забележува еволуција во однос на останатите Символи од 4 век. Со аријанскиот конфликт, обликот на Символите како независни од литургиската пракса на Црковната заедница е нешто кое ќе го искарактеризира 4-от век. Почетокот на едни вакви Символи, кои не се врзани со крштелната пракса на Локалната Црква, го лоцираме на Првиот Вселенски Собор, кога Свети Александар Александриски му возврати на Ариј со еден Символ, коментари и објаснувања. Ваквиот заклучок го носиме читајќи го посланието на Евсевиј Кесариски, кое го испраќа до својата епископија, во кое тој ги брани своите позиции кои ги завземал за време на Првиот Вселенски Собор (325) (PG 20, 1536 D – 1544C «’Επιστολή πρός τούς τῆς παροικοίας αὐτού»).

М-р Борче Грамбозов, асистент на Православниот богословски факултет во Скопје,
и докторант на Аристотеловиот Универзитет во Солун.

(04.06.2017)