АКО ЉУБОВ НЕМАМ, НИШТО НЕ СУМ

Патристика

Д-р Жан-Клод Ларше е познат православен француски богослов, доктор по философија и доктор по теологија. Д-р Ларше, денес во пензија, триесет години предавал философија, а како патролог и богослов има држено предавања во многу земји ширум светот. Автор е на повеќе од дваесет книги, преведени на седумнаесет странски јазици, а има напишано повеќе од сто и педесет написи и околу седумстотини рецензии за различни периодични изданија на француски, англиски и германски јазик. Роден е во 1949 година, во градот Бадонвилер, североисточна Франција, во католичко семејство. На возраст од дваесет и три години станал православен христијанин. Член е на парохијата при храмот на Српската Православна Црква во Франција.

АКО ЉУБОВ НЕМАМ, НИШТО НЕ СУМ

Да зборувам на сите човечки јазици, па дури и на ангелски,
штом љубов немам, ќе бидам бакар што ѕвони, или кимвал што ѕвечи.
Да имам пророчки дар и да ги знам сите тајни,
да ги имам сите знаења за сите работи,
а и така силна вера што и планини да преместувам –
ако љубов немам, ништо не сум.
И да го раздадам целиот свој имот,
да го предадам телото да ми изгори –
штом љубов немам, ништо не ми користи.
(1 Кор. 13, 1–3)

Свети апостол Павле на непоколеблив начин утврдува дека љубовта е предуслов за позитивната вредност на останатите добродетели, како и на верата и на самото тајнозрително познание.
Секако, апостолот нема намера да ги релативизира другите добродетели, ниту пак верата и познанието. Тој не вели дека љубовта може да ги замени и да ги стори излишни, ниту пак, утврдува дека таа е превосходна во однос на нив, туку, едноставно, истакнува дека без љубовта, ниту другите добродетели, ниту верата, ниту познанието немаат духовна вредност, односно не придонесуваат за спасението и обожението на човекот.
Апостолот го прикажува отсуството на љубов како еден вид онтолошка празнина: без љубов „ќе бидам само бакар што ѕвони, или кимвал што ѕвечи“; она што го правам или она што сум без љубовта „не ми служи за ништо“; без љубовта „ништо не сум“.
На прв поглед ова е тешко за разбирање, меѓутоа Светите отци ни даваат едномислено разјаснување. Така, како што е повеќепати укажано во „Старечникот“, аскезата самата по себе не ни е од полза за спасението. Имено, и ѓаволот и демоните практикуваат строга аскеза: тие никогаш не јадат, никогаш не спијат и работат до истоштеност; а сепак се, и остануваат да бидат зли духови.
Што се однесува до добродетелите, пак, можеме да увидиме дека одредени добродетели само имаат привид на доброто, оти наместо да бидат поврзани со љубовта на Воплотениот Бог преку исполнувањето на Неговите заповеди , тие всушност, произлегуваат од страстите и се поврзани со себељубието (ϕιλαυτία [philautia]). Така, на пример, свети Јован Лествичник во својата „Лествица“ забележува дека оние што се обземени од страста на блудот (πορνεία [porneia]) често се срдечни, внимателни, грижливи, и ги покажуваат сите особини на добрината; а уште еден општопознат факт е дека човек може да биде добродетелен токму од гордост.
Што се однесува, пак, до познанието, може да се каже дека и ѓаволот и демоните го поседуваат во изобилие: тие не само што со сигурност знаат дека Бог постои, туку и Го познаваат таков каков што Тој е; но тие веруваат во Него и Го познаваат без смирение и без љубов.
Згора на тоа, може да се констатира дека ѓаволот и демоните можат да вршат чуда, бидејќи, поради нивната нетелесна природа, тие ги надминуваат законите на материјалниот свет. Меѓутоа, своите чуда тие не ги остваруваат со Бога, ниту за Него, во Него и преку Него, како што тоа го чинат ангелите и светиите, туку, напротив, ги извршуваат против Него, па следствено и надвор од љубовта кон Него и против љубовта кон луѓето, оти секогаш постапуваат со цел да ги повредат. Затоа, нивните чуда не се пројава на Божјата сила, на светлината на Неговите божествени енергии, ниту на делотворноста на Неговата исцелителна и спасоносна благодат, па немаат поголема вредност од триковите на магионичар, кој ги измамува своите гледачи со привиди.
Љубовта кон Бога и кон ближниот не само што му ја дава вредноста на сето она што можеме да го правиме и да го познаеме, туку токму истата таа љубов ни дава стварност, зашто човековата природа може да се оствари единствено преку личносно, љубовно заедничарење со Бога и со ближниот. Човекот може да се оствари како човек само ако стане бог по благодат. Оти, токму затоа што Бог е љубов, човекот може да стане бог [по благодат] само во и преку љубов. Без тоа, човекот останува во голотијата – во ништожностa – на својата падната природа

ЉУБОВТА – МАЈКА И ЗБИР НА СИТЕ ДОБРОДЕТЕЛИ

Љубовта е долготрпелива, полна со добрина,
љубовта не завидува, љубовта не се превознесува,
не се гордее, не прави што е непристојно,
не бара свое, не се срди, не мисли зло,
на неправда не се радува, а на вистина се радува,
сѐ извинува, во сѐ верува, на сѐ се надева, сѐ претрпува.

(1 Кор. 13, 4–7)

   Во оваа кратка одломка од Првото послание до Коринтјаните, светиот апостол Павле дава неколку посочувања за смислата на љубовта, и ни го покажува нејзиниот сооднос со најголемиот дел од останатите добродетели.
   Читајќи ја оваа одломка, најнапред сме зачудени од фактот што апостолот љубовта истовремено ја определува и на негативен начин (посочувајќи што таа не е, и што не прави), и на позитивен начин (посочувајќи што таа е, и што прави).
   Така, гледаме дека љубовта не е, како што често погрешно се верува, ниту чувство кое е едноставно, ниту пак, е само чувство, туку е сложена целина, која од себе и од својата дејност исклучува одредени дејства, настроенија и состојби, а вклучува други.
   Може да се забележи дека меѓу страстите што ги исклучува љубовта се наоѓаат речиси сите големи страсти, кои подоцна ќе бидат определени како такви од аскетското Предание на христијанскиот Исток:

Тие страсти се:            Свети Павле вака укажува на нив:

Стомакоугодие                                Љубовта не прави што е непристојно
Блуд                                                  Не прави што е непристојно
Среброљубие                                Не бара свое
Алчност                                             Љубовта не завидува
Гнев                                Не се срди, не памти зло, не се радува на неправда
Славољубие                                   Љубовта не се превознесува
Гордост                            Не е горделива

Што се однесува до настроенијата, расположенијата и позитивните состојби што ги претполага љубовта, станува збор за добродетели што се во директен однос со неа и што се нејзини облици.
Свети Павле ги објаснува вака: великодушна е; полна е со добрина; се радува на вистината; сѐ покрива; во сѐ верува; на сѐ се надева; сѐ поднесува.
Великодушноста буквално значи „великост на душата“ [душевна големина]. Таа им е противположна на ситнодушноста и на моралната тесноградост, кои произлегуваат од самољубието, а е темел на отвореноста кон другиот, на милоста, но и на простувањето.
Добрината е подготвеност да му се служи на ближниот, тоа е подготвеност секогаш да му пристапува со скромна кротост и да му притекнува напомош за секаква потреба (духовна, душевна и материјална). Добрината одговара на Христовиот совет да им станеме „слуга на сите“ и да бидеме Негови подражатели, зашто „Синот Човечки дојде за да служи“ .
Подготвеноста да се покрие сѐ е противположност на гневот. Таа оди рака под рака со великодушноста и простувањето, но е посеопфатна од ова второто, оти простувањето се однесува на гревовите, додека пак, подготвеноста да се покрие сѐ, се однесува на оние дела, зборови и настроенија, кои не се нужно гревовни, а кои, сепак, можат да нè ужаснат, да нè раздразнат или да нè наведат на осудување. Затоа, подготвеноста да се покрие сѐ е подобна и на неосудувањето на ближниот.
Подготвеноста да се верува во сѐ не значи ниту наивност, ниту заслепеност, туку став на однапред дадена доверба кон ближниот. Таа ги исклучува сомничавоста, недовербата и секаков друг став што може да нè затвори за нашиот ближен и, следствено, да нè обвитка во нас самите.
Љубовта на „сè се надева“, зашто таа никогаш не се разочарува во ближниот, туку претполага дека, без оглед на тоа каква е неговата состојба, преку ползувањето на сопствената слобода, на своите сили и на Божјата благодат, тој може да се промени, да се подобри, да напредува духовно, та дури и ако е најголемиот грешник. Општо земено, љубовта е настроението што ни овозможува на нашиот ближен постојано да му ги посакуваме само најголемите добрини.
Утврдувајќи дека „љубовта сѐ поднесува“, апостолот укажува на снисходењето, но и, подлабоко гледано, на трпението, кое сите Отци го сметаат за насушна добродетел. Трпението е многуобразна добродетел, која им се спротивставува на различните страсти и е во сооднос со најголемиот број од останатите добродетели. Во контекст на односите со ближниот, трпението треба да нѐ научи да го прифатиме ближниот со сите негови недостатоци, така што никогаш да не се раздразнуваме поради неговите манири, зборови или однесување – какви и да се тие – кои ни предизвикуваат болка или ни се чинат неподобни; да нѐ научи целосно да се воздржуваме од осудување за неговите постапки, постојано да му ги простуваме грешките и да очекуваме да се подобри, така што ќе се сметаме за погрешни од него и ќе се молиме за него. Такво е еднодушното учење на Отците, учење за чија практична употреба ќе најдеме мноштво примери во поуките на Светите отци и во житијата на светиите.
Тврдењето дека љубовта „се радува на вистината“ значи дека таа исклучува секаков облик на оговарање и клеветење на ближниот, и секаква лага во нашите односи кон него. Тој став, исто така, значи дека љубовта оди рака под рака со познанието на ближниот таков каков што тој навистина е, во неговата длабока и вистинита природа на битие создадено според образ и подобие Божји, природа на личност што е предназначена да биде восиновена како дете Божјо и да стане бог по благодат.
Потем, тоа значи и дека кога го примаме другиот во неговиот моментален и потенцијален однос со Бога, ние извлекуваме духовна радост, додека пак, восприемањето на другиот во она што тој не е, е секогаш извор на тага, разочарување, но и на грев. Сите недостатоци на љубовта, всушност, доаѓаат оттаму што нашиот ближен го гледаме и влегуваме во однос со него согласно неговото периферно, површно, привремено битие, поврзано со неговата падната природа, а не согласно неговото суштинско, вистинско битие, според кое тој постои во Бога и во кое Бог постои во него, и според кое тој може да стане бог по благодат. А, токму на ваков начин светиите ги гледаат сите луѓе, и токму тоа е причината поради која секогаш кога свети Серафим Саровски ќе сретнел некого, тој му се обраќал со зборовите: „Радост моја!“